1. Transparantie in de Wet op de politieke partijen

Actiehouder: Ministerie van BZK
In samenwerking met: Partijen die betrokken zijn in elk wetgevingsproces (ministeries, Raad van State)

Met deze wet wil het ministerie van BZK meer openheid over (de financiering van) politieke partijen en politieke campagnes.
Hoe draagt de Wet op de politieke partijen (Wpp) bij aan een open overheid? Door middel van nieuwe regels over (digitale) politieke campagnes en de financiering van decentrale partijen. Op deze manier laten we inwoners zien hoe politieke partijen werken. We versterken hiermee de democratie en vergroten het vertrouwen van inwoners in de overheid. Het ministerie van BZK biedt het wetsvoorstel aan de Tweede Kamer aan. Als het parlement het voorstel steunt, dan gaat de wet in.

2. Transparantie verkiezingsproces

Actiehouder: Ministerie van BZK
In samenwerking met: Partijen die betrokken zijn in elk wetgevingsproces (ministeries, Raad van State)

Vóór 2019 was het voor inwoners niet duidelijk hoe de uitslag van een verkiezing tot stand komt. Daarom zijn gemeenten sinds 1 januari 2019 verplicht de uitkomsten van de telling van alle stembureaus te delen op de gemeentelijke website. Gemeenten gebruiken software voor het tellen van de uitslagen van de stembureaus. Met de Wet nieuwe procedure vaststelling verkiezingsuitslagen gaan we nog een stapje verder.

Hoe draagt de Wet nieuwe procedure vaststelling verkiezingsuitslagen bij aan een open overheid?
Met deze wet delen gemeenten naast de uitkomsten van alle stembureaus ook alle gedigitaliseerde uitslagen van alle stembureaus en kandidaten. Met die informatie kan iedereen de verkiezingsuitslag berekenen. De Rijksoverheid biedt een online portaal waar de websites van alle gemeenten in een overzicht staan. We maken op deze manier informatie over de verkiezingsuitslagen makkelijker vindbaar voor inwoners.

De Tweede Kamer behandelt het (wets)voorstel op dit moment.

3. Digitale Democratie

Actiehouder: Ministerie van BZK en Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG)

In samenwerking met: Provincie Zuid-Holland, Provincie Groningen, Netwerk democratie, Rathenau Instituut

Nederland staat op plaats 42 (van de 170) als het gaat om participatiemogelijkheden. Dit blijkt uit het internationale onderzoek Democracy rapport 2020. We kunnen onze mogelijkheden van digitale participatie dus nog beter benutten. Zeker als het gaat om de inzet van digitale manieren om inwoners te betrekken bij besluitvorming.

Hoe draagt het actiepunt Digitale Democratie bij aan een open overheid?
Het ministerie van BZK en de VNG werken samen aan een sterke (digitale) democratie. Dit doen ze samen met een netwerk van gemeenten, provincies en kennispartners. Ze delen kennis met elkaar op (digitale) netwerkevenementen én ze stimuleren overheden om met (open source) participatietools te werken. Bijvoorbeeld met de Provinciedeals. Provincies en haar gemeenten krijgen hulp bij het gebruik van digitale participatietools als ze de Provinciedeal tekenen.

4. Vervolg Open Wob

Actiehouder: Provincie Noord-Holland
In samenwerking met: Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), Waterschappen, verschillende gemeenten, Nationale Politie, verschillende provincies en Open State Foundation (OSF)

Iedereen kan informatie opvragen in het kader van de Wet openbaarheid van bestuur (Wob). Maar deze informatie is vaak niet toegankelijk en open. Daarom werken de provincie Noord-Holland en VNG met dit actiepunt aan (een) Open Wob-standaard(en).

Hoe draagt het actiepunt Open Wob bij aan een open overheid?
De provincie Noord-Holland werkt met dit actiepunt aan (een) Open Wob-standaard(en). Met deze standaarden kunnen overheden makkelijk overheidsinformatie publiceren. In de vorm van open data bieden we de informatie ook gestandaardiseerd aan. Open Wob ondersteunt verschillende overheidsorganisaties hierbij. Inwoners krijgen zo meer inzicht in Wob-informatie, zowel inhoudelijk als procedureel. Ook stellen we de informatie op één plek beschikbaar. Inwoners kunnen op deze manier makkelijk openbare overheidsinformatie vinden. Hiermee werken we aan meer openheid.

Dit actiepunt is een vervolg uit het vorige actieplan.

5. Actieve openbaarmaking Rijk

Actiehouder: Rijksprogramma Duurzaam Digitale Informatiehuishouding (RDDI)
In samenwerking met: Ministeries

Inwoners hebben steeds meer behoefte aan een open overheid. Daarom richt Rijksoverheid zich op het actief openbaar maken van documenten. Dit doen we op de verschillende manieren:

1. We maken onderliggende departementale nota’s van stukken voor de Kamer openbaar.
2. Met de aankomende Wet open overheid (Woo) moeten Rijksorganisaties bepaalde documenten openbaar maken.
3. Met een duidelijk plan verbeteren we het informatiemanagement en hebben we een duidelijke planning voor de uitvoering.

Hoe draagt het actiepunt Actieve openbaarmaking Rijk bij aan een open overheid?
Met het Rijksprogramma Duurzaam Digitale Informatiehuishouding (RDDI) ondersteunen we ministeries bij het in praktijk brengen van actieve openbaarmaking. Ook delen we onze kennis en brengen we het onderwerp onder de aandacht van het management.

6. Direct Duidelijk Brigade

Actiehouder: Ministerie van BZK
In samenwerking met: Verschillende gemeenten, provincies, waterschappen, ministeries en met de Nederlandse Taalunie en ‘Lezen en Schrijven’

Ongeveer 60% van de inwoners begrijpt de taal van de overheid niet goed (genoeg). Hierdoor doen ze minder mee in de samenleving. Ze kunnen bijvoorbeeld geen gebruik maken van bepaalde hulp waar ze wel recht op hebben. Of ze weten niet wat de overheid van ze verwacht. Het doel van de Direct Duidelijk Brigade is dan ook het taalgebruik binnen de overheid te verbeteren.

Hoe draagt de het actiepunt Direct Duidelijk Brigade bij aan een open overheid?
De Direct Duidelijk Brigade wil ambtenaren bewust maken van het belang van duidelijke communicatie én ze helpen bij duidelijke teksten schrijven die voor iedereen begrijpelijk zijn.

Met duidelijke communicatie zorgen we onder andere voor:

1. betere dienstverlening aan inwoners;
2. minder afstand tussen inwoners en de overheid;
3. meer vertrouwen van inwoners in de overheid.

7. De toekomst van ‘Beleidsintimiteit’

Actiehouder: Instituut voor Maatschappelijke Innovatie (IMI)
In samenwerking met: Ministerie van BZK, Ministerie van Algemene Zaken, verschillende andere ministeries en Open State Foundation (OSF)

Beleidsintimiteit gaat over de behoefte van medewerkers om ideeën en (voorlopige) meningen over beleid te kunnen delen in een veilige en vertrouwde omgeving. Vooral in de beginfase van beleidsvorming. Er bestaat spanning tussen ‘beleidsintimiteit’ en de behoefte van inwoners aan meer openheid over de argumenten en scenario’s van ambtenaren tijdens beleidsvorming.

Hoe draagt het actiepunt De toekomst van ‘Beleidsintimiteit’ bij aan een open overheid?
Het Instituut voor Maatschappelijke Innovatie (IMI) werkt mee aan een manier om aan beide behoeften tegemoet te komen. Daarom organiseert IMI gesprekken tussen ambtenaren, Wob-experts, topambtenaren en vertegenwoordigers van het maatschappelijk middenveld. Deze gesprekken vormen de basis van een document met voorstellen voor oplossingen dat IMI maakt.

8. Investeren in vakmanschap

Actiehouder: Ministerie van Algemene Zaken (AZ) en de Voorlichtingsraad

Met dit actiepunt willen we het ‘ambtelijk vakmanschap’ versterken op het gebied van actieve openbaarmaking (zie actiepunt 5). Dat betekent dat ambtenaren van elkaar leren hoe zij om kunnen gaan met het actief openbaar maken van informatie.

Hoe draagt het actiepunt Investeren in vakmanschap bij aan een open overheid?
Actief openbaar maken is in de eerste plaats mensenwerk. We vragen aandacht voor actieve openbaarmaking op belangrijke momenten. Zo stimuleren we een ontspannen houding als er dilemma’s zijn bij het omgaan met informatie. Geschikte momenten hiervoor zijn bijvoorbeeld:

1. het moment dat een nieuwe medewerker begint te werken;
2. de start van een nieuw project;
3. collegiale reflectiegesprekken.

Organisaties kunnen hun medewerkers hier ook enthousiast voor maken en mogelijkheden bieden om dit te leren. Bijvoorbeeld door de werkvormen en instrumenten te gebruiken die we met dit actiepunt ontwikkelen.

9. Contract Register

Actiehouder: Ministerie van BZK
In samenwerking met: Chief Procurement Officer Rijk en Open State Foundation (OSF)

Het is belangrijk om te laten zien waar de overheid haar geld aan uitgeeft. Dit is omdat openheid over overheidsopdrachten:

1. leidt tot efficiëntere overheidsuitgaven;
2. corruptie voorkomt;
3. elk bedrijf een eerlijke kans geeft om een overheidscontract binnen te halen.

Openheid over overheidsopdrachten werkt alleen goed als de overheid, bedrijven, journalisten en het maatschappelijk middenveld data opnieuw gebruiken. Op dit moment gebruiken we deze data nog niet optimaal. Nederland publiceert jaarlijks ongeveer 20.000 aanbestedingen en contracten op TenderNed.nl. Diverse andere inkoop gerelateerde datasets zijn te vinden op data.overheid.nl en het European Data Portal.

Hoe draagt het actiepunt Contract Register bij aan een open overheid?
Hiermee zorgt het ministerie van BZK ervoor dat inkoopdata optimaal wordt benut. En we verbeteren de toegankelijkheid van Nederlandse inkoopdata. Samen met verschillende partijen ontwikkelen we een contract register waarin alle openbare data staan.

10. Open Data Communities

Actiehouder: Ministerie van BZK, Kennis- en exploitatiecentrum Officiële Overheidspublicaties (KOOP) en data.overheid.nl
In samenwerking met: Organisaties die actief zijn in een van de vakgebieden van de data communities, zoals Dienst Uitvoering Onderwijs en het Geonovum

De overheid produceert veel data die andere organisaties opnieuw kunnen gebruiken. Met data communities kunnen we de vraag van organisaties koppelen aan het aanbod van de overheid. Een data community bestaat uit verschillende groepen, namelijk:

1. eigenaren van data;
2. personen/organisaties die de data van de overheid opnieuw gebruiken;
3. experts in een specifiek vakgebied.

In het buitenland maken ze al langer gebruik van deze succesvolle methode. Daarom ging Nederland in 2020 ook van start met data communities.

Hoe draagt het actiepunt Open Data Communities bij aan een open overheid?
Vaak weten organisaties (nog) niet hoe zij data opnieuw kunnen gebruiken. Met deze communities krijgen organisaties toegang tot:

1. uitgebreide informatie;
2. specifieke en referentiedata;
3. applicaties;
4. de mogelijkheid om experts te bevragen;
5. voorbeelden van hergebruik van datasets.

Daarnaast komt er een weergave van de impact van overheidsdata en zorgen we voor een manier om de impact te meten. Hiermee stelt de overheid meer data van betere kwaliteit beschikbaar voor publiek gebruik.

11. Open Source

Actiehouder: Ministerie van BZK
In samenwerking met: Verschillende andere ministeries en overheidsorganisaties, ICTU, Foundation for Public Code, Open State Foundation, Code for NL, EMMA Communicatie

Het kabinet vindt dat software die met publieke middelen is ontwikkeld, zoveel mogelijk aan de samenleving moet worden teruggegeven. Dit levert namelijk de volgende voordelen op:

1. minder verspilling;
2. meer economische bedrijvigheid;
3. innovatie;
4. openheid, en;
5. informatieveiligheid.

Hoe draagt het actiepunt Open Source bij aan een open overheid?
Overheidsorganisaties hebben (nog) weinig praktijkervaring met vrijgeven van de broncode; de programmeertaal van een computerprogramma. Ook is het niet altijd duidelijk wat de kosten zijn van vrijgeven en of de voordelen daar tegenop wegen. Met verschillende activiteiten stimuleren we dat open source software beschikbaar wordt gesteld. Bijvoorbeeld door een Toolbox te maken met praktische informatie over het publiceren van code voor medewerkers. En door een community op te zetten om kennis te delen en onderzoek te doen naar goede voorbeelden van open source.

12. Open Algoritmen

Actiehouder: Ministerie van BZK
In samenwerking met: Ministerie van Justitie en Veiligheid, Algemene Rekenkamer
De overheid baseert haar keuzes steeds meer op data en algoritmen, bijvoorbeeld bij beslissingen over beheer en beleid. Beslissingen op basis van algoritmen zijn nu niet open voor inwoners en bedrijven. Terwijl de gevolgen van het gebruik van deze algoritmen van grote invloed kan zijn op de samenleving.

Hoe draagt het actiepunt Open Algoritmen bij aan een open overheid?
Met dit actiepunt werkt het ministerie van BZK aan een beter toezicht op het gebruik van algoritmen door de overheid. Dit doen we onder andere met:

1. de ontwikkeling van een algoritme en mensenrechten impact assessment;
2. betere inkoopvoorwaarden voor algoritmen;
3. praktische handvatten voor de omgang met algoritmen, het inkopen van algoritmen en voor het inzichtelijk maken van algoritmen.

Met behulp daarvan kunnen overheden bewustere keuzes maken en opener zijn over hun handelen.

13. Open Klachten

Actiehouder: Open State Foundation (OSF)
In samenwerking met: Nationale en lokale ombudsmannen, gemeenten, VNG Realisatie, ministerie van BZK, Pathfinders for Justice en NYU-CIC

1 op de 5 mensen heeft problemen met de toegang tot de publieke dienstverlening. Van het aanvragen van een vergunning of uitkering tot de toegang tot onderwijs en de gezondheidszorg. Het kinderopvangtoeslagschandaal en de 30.775 klachten bij de Nationale Ombudsman in 2019 bewijzen dat er in Nederland veel winst te behalen valt rondom de behandeling en oplossing van klachten.

Hoe draagt het actiepunt Open Klachten bij aan een open overheid?
Door klachten als open data te publiceren helpen we de overheid beter te begrijpen welke klachten mensen hebben. En hoe ze het beste kunnen worden opgelost. Daarnaast zijn er meer voordelen:

1. Het draagt bij aan het lerende vermogen van de overheid.
2. Overheden zijn in staat om meer geïnformeerd klachten te behandelen en maatregelen te nemen.
3. Journalisten, academici en belangengroepen kunnen hun rol als publieke waakhond beter vervullen. En ze kunnen zo bijdragen met hun analyses en voorstellen voor verbeteringen op basis van de openbaar beschikbare data.