‘3 over democratie’ in een notendop
De afgelopen weken brachten we een tiendelige blogserie uit over de relatie tussen Open Overheid en democratie. Hierin kwamen uiteenlopende visies over nieuwe vormen van democratie aan bod. Ook hadden we het over de schaduwzijde van Open Overheid en de zoektocht naar de juiste balans.
Deze serie kreeg de naam ‘3 over democratie’ omdat steeds hetzelfde drietal aan het woord kwam, namelijk: Merel Heijke, Martijn Kool en Hans Alberse. We blikken graag samen met je terug op de tiendelige blogserie. Hieronder volgt ‘3 over democratie’ in een notendop:
Van links naar rechts: Merel Heijke, Martijn Kool, Hans Alberse
Nieuwe vormen van democratie
In de eerste blog over nieuwe vormen van democratie zetten Merel, Martijn en Hans direct de toon waar zij de volgende blogs trouw aan blijven. Martijn geeft duidelijk aan waarom hij vindt dat we in Nederland toe zijn aan groot onderhoud aan de democratie. Hans geeft veel voorbeelden uit de praktijk die laten zien waarom vertrouwen op inwoners hem altijd goed is bevallen. Merel kiest vooral voor de rol van kritische beschouwer: “Of een vernieuwing beter is, daar moeten we voortdurend kritisch naar kijken”.
De vraag of politieke partijen in de toekomstige democratie nog een rol spelen krijgt een eensgezinde reactie: op de lange termijn is de rol van politieke partijen uitgespeeld. Maar wat komt daar dan voor in de plaats? Volgens Merel zou dat een Open Data Democratie kunnen zijn. En Hans denkt het volgende: “Volksvertegenwoordigers worden ‘volksverbinders’. Zij voelen en zien wat er gebeurt en verbinden zich met (nieuwe) netwerken in de samenleving.’
Merel, Hans en Martijn denken alle drie verschillend over hoe de samenwerking tussen bestuurders en inwoners eruit kan zien. Hans benadrukt het menselijke aspect: laat als bestuurder zien dat je ook gewoon een mens van vlees en bloed bent met twijfels en vragen. En Martijn legt het accent op de lange adem die nodig is: “Bij budgetmonitoring gaat het niet om eenmalig consulteren, maar gedurende een periode van jaren meerdere malen meedenken, meedoen en meebeslissen.”
Open raadsinformatie wordt door alle drie gezien als een basisvoorziening en een waardevolle eerste stap in de richting van nieuwe vormen van democratie. Merel: “Het delen van informatie vind ik dan vanzelfsprekend. De interactie, het tweerichtingsverkeer vind ik een interessante toevoeging.” Daarmee schetst zij de belangrijkste rode draad in de ideeën over nieuwe vormen van democratie: dit is zonder uitzondering tweerichtingsverkeer tussen inwoners en bestuurders. Het “we leggen het u nog één keer uit” is er niet meer bij.
De schaduwzijde van openheid
Als reactie op de negende blog over de spanning tussen openheid als democratische kernwaarde en het op controle georiënteerde politiek bestuurlijke systeem (waar de overheid onderdeel van is), pleit Hans voor eerlijkheid: “Als je in de controlekramp schiet, zeg dat dan”. Martijn stelt dat politici moeten leren om bij incidenten niets te doen. Valerie Frissen maakt in haar reactie de balans op: “Zolang transparantie de default optie is en je altijd inzicht geeft in hoe en waarom je burgers controleert en waartoe je data van burgers verzamelt, blijf je als overheid investeren in een vertrouwensrelatie.”
Openheid is een middel en geen doel op zich en daarom zijn er ook wel degelijk grenzen aan openheid, die in onze laatste blog de revue passeren. In blog 6 komt de vraag of het ook zonder overheid kan aan de orde. Daar waar Martijn Kool nog zegt: “Politici moeten mensen meer ruimte geven; burgers of inwoners – hoe je ze ook noemt – zelf meer besluiten laten nemen.” Merel zegt juist dat die ruimte er al is. Hans benoemt een andere duidelijke lijn als het gaat om de schaduwkanten van Open Overheid: “De krachten in de samenleving worden steeds sterker, dus kunnen we beter met de samenleving werken”.
Zoeken naar de juiste balans
Martijn, Hans en Merel tonen zich eensgezind over het belang van een gelijkwaardige informatiepositie van burgers. “Democratie is naast openheid ook meer betrokkenheid van burgers, meer zeggenschap en vooral heel goed luisteren naar elkaar!”, zegt Merel. Volgens Hans moet de overheid standaard open zijn en als dat niet zo is dan moet dat uit te leggen zijn. “Niet vanuit een verdedigende houding achteraf, maar er moet vooraf al over nagedacht en gesproken zijn.” Martijn zegt treffend: “Na de data en informatie komen het gesprek, de afwegingen en uiteindelijk de keuzes. Data en informatie stimuleren enorm. Dus Open Overheid is hard nodig!” Wat de bijdrage van archivarissen daaraan kan zijn werd in blog 5 behandeld.
De balans tussen de representatieve democratie en de Doe-democratie werd ook besproken. Hierover zegt Martijn luid en duidelijk: “Volgens mij moeten we de democratie opnieuw uitvinden!” Hans legt de nadruk op voorbeelden uit de praktijk zoals de burgerjury, burgervisitatie en de G1000-initiatieven. Merel wijst er – vanuit haar rol als rol als kritische beschouwer – op dat het zoeken naar de juiste balans mogelijk productiever is dan het snel omarmen van het nieuwe en het weggooien van oude verworvenheden.
Alle blogs
Wil je alle of één van de blogs nog een keer lezen? Hieronder zetten we ze voor je op een rij:
1. Nieuwe vormen van democratie
2. Verdwijnende politieke partijen
3. Virtuele publieke tribune
4. Open raadsinformatie
5. Archivarissen aan zet
6. Zonder overheid?
7. In balans met Doe-democratie
8. Gelijkwaardige informatiepositie
9. De paradox van openheid
10. De grenzen van openheid
Over Merel, Martijn en Hans
Merel Heijke is consultant inzicht en sturingsadvies bij KING, Kwaliteitsinstituut Nederlandse gemeenten en nauw betrokken bij Democratic Challenge. Martijn Kool is directeur van het Centrum voor Budgetmonitoring en Burgerparticipatie en oud-partijvoorzitter van een lokale afdeling van een politieke partij. Hans Alberse is oud-raadslid, oud-wethouder in de gemeente Rheden en oud-burgemeester binnen de gemeente Lingewaal en Oude-IJsselstreek, ooit begonnen als vrijwilliger in een wijkcentrum en sinds vorig jaar als zelfstandige werkzaam als adviseur Vernieuwing Democratie.