Tijd voor Open Overheid

2017: een terugblik in 10 gesprekken

Hoeveel tijd besteed jij aan Open Overheid? Vanuit het Leer- en Expertisepunt (LEOO) zijn we er allemaal minstens vier dagen per week erg druk mee. We willen immers bijdragen aan een opener overheid door publieke professionals te ondersteunen en hun actie in beeld te brengen. Zo bouwen we met elkaar aan een community die van elkaar leert en opgedane kennis en expertise deelt. Dit doen we bijvoorbeeld door het voeren van vele gesprekken bij verschillende organisaties en het organiseren van en deelnemen aan bijeenkomsten. Voor de buitenwereld is niet altijd zichtbaar wie wij spreken en waar dat toe leidt. Daarom hier een terugblik op 2017 in 10 gesprekken en bijeenkomsten, van Open Data expert Paul Suijkerbuijk.

1. Belastingdienst
Met de Belastingdienst spraken we over open algoritmen. Data is fantastisch natuurlijk, maar wat er gebeurt met data binnen een organisatie en hoe het wordt verwerkt met andere data om te komen tot de uiteindelijke resultaten zit in algoritmen. Het zou mooi zijn als ook deze algoritmen openbaar gemaakt worden. Dat zorgt voor meer inzicht in besluiten en dan kan men zelf een berekening uitvoeren volgens de rekenregels die een organisatie uitvoert. Misschien vindt dit initiatief een plekje in het nieuwe actieplan Open Overheid?

2. Open Raadsinformatie
Met deelnemers aan het Griffiers Congres sprak ik over het transparant maken van raadsinformatie. Door VNG wordt volop ondersteuning geboden om dit voor elkaar te krijgen, mooi om te zien dat veel griffiers hier mee aan de slag willen! Onder de niet aflatende energie van Robert van Dijk (raadsgriffier te Teylingen) en met de inzet van Tom Kunzler (Open State Foundation) bij VNG gaat dit een succes worden in 2018. De gesprekken die ik gevoerd heb met verschillende raadsgriffiers waren bijzonder positief.

3. Open Contracting
Ook gesprekken gevoerd waar je even over na moet denken. Open Contracting is er zo een. Transparantie omtrent contracten is in Nederland al behoorlijk groot. Met TenderNed en PIANOo wordt al veel informatie over aanbestedingen en contracten gepubliceerd. Deze informatie wordt gepubliceerd in lijn met Europese regelgeving. Nu is er het initiatief van Hivos en het Open Governement Partnership (OGP) om te komen tot een standaard voor het ontsluiten van contract informatie volgens de Open Contract Data Standard. Het omzetten van de bestaande contracting informatie is best een klus terwijl al veel informatie beschikbaar is. Dan is het toch goed zoeken naar argumenten om daar snel mee aan de slag te gaan. Wellicht kunnen we in 2018 komen tot een experiment hiermee.

4. Meetup datagedreven werken bij gemeenten
Data is de basis voor alle processen zoals deze zich binnen een gemeentelijk apparaat afspelen. De expliciete keuze maken om deze data ook in te zetten voor andere processen en taken van de gemeente vergt een ander aanpak. Steeds meer gemeenten zijn hiermee aan het experimenteren in de vorm van datalabs of datacoaches. Waarbij het mij wel opviel dat de experimenten nu nog vooral gericht zijn op het inrichten van de organisatie. Wie gaat er met welke data aan de slag? De vraag waarom en waarvoor kwam tijdens de meetup weinig aan bod. Echter verwacht ik dat op het moment dat de inrichtingsvraag is beantwoord, dit snel aan bod zal komen.

5. Wikimedia
Wikipedia is een belangrijke hergebruiker van data uit het Nationaal Archief. Zo zijn er 5.574 Wikipedia pagina’s met afbeeldingen van het Nationaal Archief. Deze pagina’s met afbeeldingen zijn in November 2017 3.221.507 keer getoond. Een immens aantal. Wie zelf een kijkje wil nemen in rapportages over het gebruik van afbeeldingen in Wikipedia kan terecht op deze pagina. Wikipedia is dus een belangrijke hergebruiker van afbeeldingen. Het zou mooi zijn als nog meer instellingen hun beeldmateriaal beschikbaar stellen voor hergebruik op Wikipedia. Dat het materiaal gebruikt zal gaan worden blijkt wel uit het voorbeeld van het Nationaal Archief.

6. Gesprek met juristen op juridische tweedaags VNG
Open Data aanpakken op een bijeenkomst met juristen is altijd een uitdaging. Dat wat zeker wel openbaar gemaakt kan worden en dat wat zeker niet openbaar gemaakt kan worden, daar hebben we het niet over, maar dat wat op het grensvlak ligt. Daar waar de belangenafwegingen uit de Wob een rol gaan spelen, daar wordt het ingewikkeld en spannend. Hoever ga je met het verwijderen van persoonsgegevens uit een bestand zodat het wel openbaar gemaakt kan worden? Of besluit je in een keer dat het hele bestand niet openbaar gemaakt kan worden omdat er persoonsgegevens in zitten? Ingewikkelde afwegingen als er geen doel bekend is waarvoor de data beschikbaar gemaakt wordt. Daarom zijn we in het gesprek ingegaan op het bedenken van toepassingen die gemaakt zouden kunnen worden met Open Data. En dan blijkt opeens dat het meestal wel mogelijk is om data als Open Data beschikbaar te stellen.

7. Dirk Helbing
Dirk Helbing (o.a. Professor of Computational Social Science in Zurich) schetst de ontwikkelingen rondom data, de harde groei van de hoeveelheid en de belofte erachter: waarheidsvinding en efficiëntie, maar dan beter dan wij mensen kunnen. Artificial Intelligence kan veel oplossingen brengen. De verwachting is dat binnen 20 tot 40 jaar computers slimmer zijn dan mensen via machine learning. Daarbij geeft hij ook direct de kanttekening aan dat patronen in data potentieel fouten bevatten. Als voorbeeld het big data experiment rondom griep van Google. Techniek heeft dus ook keerzijdes waar aandacht voor moet zijn. Via de cookies in je browsers weten bedrijven precies wat je online doet. Dat geeft een gedetailleerd inzicht hoe je jezelf als persoon gedraagt, en dat gaat een zwarte box in van algoritmes. Met behulp van Artificial Intelligence worden er van iedereen digitale persoonlijkheden ontwikkeld (een soort alter ego) met inzichten die men op vele manieren kan inzetten. Naast de inzet voor marketing wordt dit nu ook bijvoorbeeld ingezet in digitale “oorlog”, verwijzend naar de invloed van Rusland op de Amerikaanse verkiezingen en de filter bubbels van Google en Facebook.

8. Gesprek met jongeren over Open Overheid
Bij het verzamelen van inzichten voor het nieuwe actieplan is ook een bijeenkomst georganiseerd met jongeren. Vertegenwoordigers van jongerenorganisaties als het Landelijk Aktie Komitee Scholieren (LAKS), maar ook jongeren afdelingen van partijen als SGP, en de Jonge Democraten waren erbij. Een bijeenkomst met veel energie. Vertrouwen was een belangrijk onderwerp van gesprek. Hoe kan meer openheid en transparantie van de overheid leiden tot meer vertrouwen in die overheid? In een wereld waar nepnieuws aan de orde van de dag is en de Overheid zich ook niet altijd van de beste kant laat zien. Ook de ontwikkeling van vaardigheden in het omgaan met data wordt belangrijk gevonden. Het zelf kunnen vormen van een mening over een situatie op basis van data is belangrijk, aldus de jongeren.

9. Praktijkbeproeving standaarden Open Data
Met VNG zijn gesprekken gevoerd over het opstellen van standaarden voor Open Data. VNG Realisatie heeft, samen met een community van gemeenten en kennisorganisaties, een verkenning uitgevoerd naar een versnelling van Open Data bij gemeenten, met als resultaat een High Value Dataset List (HVDL). Deze lijst dient in eerste instantie als houvast voor gemeenten om gericht Open Data sets te ontsluiten en te publiceren. Het ontbreekt dan nog steeds aan een gestandaardiseerde set van afspraken over onder andere de inhoud, context en techniek die per dataset benodigd zijn om tot centrale, landelijke datasets te komen. En gemeentelijke landelijke datasets stimuleren nu juist innovatie. In de praktijkbeproeving wordt gewerkt met prototypen open datasets (HVDL) die in verband staan met maatschappelijke waarden als bereikbaarheid, transparantie en participatie. De volgende gemeenten doen mee: Drechtsteden, Lansingerland, Gouda, Den Haag, Waddinxveen, Gorinchem, Arnhem, Woerden, Delft, Enschede, Almere en Leidschendam-Voorburg.

10. Roemeense delegatie Open Overheid
Via de ambassade in Roemenië kwam de vraag of we een delegatie van de Roemeense overheid konden ontvangen. Alzo geschiedde. Een mooie bijeenkomst, goed om te zien dat Nederland niet alleen voorloopt, maar ook op punten achterloopt. Zo is de Roemeense ontsluiting van wetgeving beter gestroomlijnd dan in Nederland. Er blijkt voor ons dus nog winst te behalen. Op de aanpak van de ontsluiting van high value data blijkt uit ervaringen in Roemenië dat het lastig is om vast te stellen wat high value dan precies is. Nuttig om te sparren met andere landen en ervaringen uit te wisselen.