Open data dienen de democratie

Deze column van Arno Visser (president Algemene Rekenkamer) werd gepubliceerd in de Blik op BZK

Wie wil weten waar een rijkssubsidie voor voedselzekerheid in verre ontwikkelingslanden terechtkomt, is maar een paar muisklikken van het antwoord verwijderd. Het ministerie van Buitenlandse Zaken verzamelt deze informatie in het eigen managementinformatiesysteem en met één druk op de knop zijn de gegevens voor iedereen toegankelijk. ‘Gevoelige’ informatie wordt automatisch geanonimiseerd. Een mooi voorbeeld van de toepassing van nieuwe technologie ten behoeve van klassieke waarden als transparantie en publieke controle.

Hoe anders is dit voor het rijksgeld dat niet elders maar in eigen land wordt uitgegeven. Bijvoorbeeld rijksgeld dat naar gemeenten gaat. Medeoverheden ontvangen, direct en via fondsen, vanuit Den Haag bedragen die vele malen groter zijn dan het budget van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking (BHOS). Toch is het voor iedereen, maar ook voor onderzoekers van de Algemene Rekenkamer, een hele klus om uit te vinden  hoe dat rijksgeld wordt verdeeld. Voor kritische, individuele burgers is dit niet te doen, terwijl het toch gaat om publiek geld dat om publieke controle vraagt. Laat staan dat ze weten welke volksvertegenwoordiger kan worden aangesproken om rekenschap af te leggen. Bij wie kan een bezorgde moeder terecht als haar kind geen passend onderwijs aangeboden krijgt en de school zegt daarvoor geen budget te hebben? Het samenwerkingsverband van scholen? Een wethouder? Of toch de minister van Onderwijs? Weet u het?

Het ministerie van Binnenlandse Zaken is traditioneel de hoeder van de Grondwet, het openbaar bestuur en burgerschap. Het is de plek waar de klassieke democratische beginselen moeten worden bewaakt, en waar mogelijk in een modern jasje moeten worden gegoten. Juist dit departement moet in actie komen. Hoe is het mogelijk dat ik de uitgaven van BHOS kan volgen tot de 250.000 euro die wordt besteed aan het voorkomen van kindhuwelijken in Ethiopië, terwijl dat voor de school om de hoek onmogelijk is?

Het IATI-initiatief voor ontwikkelingsgelden is niet duur of moeilijk
De technologie is er. De informatie is er. Wat lijkt te ontbreken is de wil om die op een slimme manier te delen. Gemeenten beroepen zich op autonomie, en willen allemaal hun eigen definities en normen bedenken. Daardoor ontstaat onduidelijkheid en kan men niet van elkaar leren. Maar wie in Nederland is er gebaat bij 388 verschillende sets van standaarden en bijbehorende normen? Het leidt alleen maar tot onduidelijkheid. Het voorbeeld van BZ laat zien dat het wel degelijk kan. Tien jaar geleden was het ondenkbaar dat financiële informatie over projecten in de ontwikkelingssamenwerking op dit niveau toegankelijk zou zijn voor alle geïnteresseerden. Maar de betrokken partijen sloegen de handen ineen. BZ stelde het gebruik van de IATI-standaarden verplicht en nu is er vergelijkbare informatie. Zonder veel extra kosten of moeite: de publicatie van open data is verbonden met het managementsysteem van Buitenlandse Zaken en het maandelijkse publicatieproces is geautomatiseerd. Wanneer brengt Binnenlandse Zaken ons de digitale eenheidsstaat?

Arno Visser (president Algemene Rekenkamer)