Benut de potentie van digitale participatie

Gastblog door Dion Coomans, beleidsmedewerker ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, programma Democratie in Actie

Inwoners die mede de agenda van de (stadsdeel)gemeenteraad bepalen, publieke gelden verdelen en met elkaar online, beschaafd en genuanceerd, discussiëren over vraagstukken in hun wijk. De praktijk van digitale participatie in Nederland is levendig. Directe betrokkenheid, onder andere via digitale wegen, van inwoners verrijkt de (lokale) democratie. De afgelopen drie jaar heeft Democratie in Actie samengewerkt met tal van gemeenten, provincies en andere partners aan de versterking en vernieuwing van de lokale democratie. Een krachtige lokale digitale democratie was hierin één van de prioriteiten en een actiepunt in het Actieplan Open Overheid. In december 2021 eindigt het programma. Een goed moment om hier in een gastblog terug te blikken.

Een vitale democratie vraagt om een participatiemix

Het direct betrekken, ook wel participeren, van inwoners biedt meerwaarde voor de (lokale) democratie. Ten eerste voor de kwaliteit van besluitvorming en beleid. In de samenleving is kennis aanwezig die zo benut kan worden. Ook brengen burgers nieuwe perspectieven, creatieve en praktische oplossingen in. Zo kunnen inwoners van Amsterdam Nieuw West ideeën, projecten en zorgen op de agenda van de stadsdeelcommissie zetten mits zij genoeg steun (100 stemmen) vergaren via Stem van Nieuw West. Ten tweede is het belangrijk voor het draagvlak voor beleid. Via de Stem van Provincie Groningen haalt de Provincie Groninger naast de opvattingen van andere stakeholders (landbouw, bedrijfsleven, belangenverenigingen) ook de opvattingen van inwoners op met betrekking tot de Omgevingsvisie.
Er zijn tal van voorbeelden op verschillende onderwerpen en in verschillende beleidsfasen hoe de betrokkenheid van inwoners vorm kan krijgen. Ieder lokaal vraagstuk is uniek en vraagt om maatwerk. Als je als overheid ‘open beleid’ wil maken moet daarin nagedacht worden over de rol en (vorm van) invloed van inwoners daarin.

Participatie is daarbij geen vervanging van de rol en positie van volksvertegenwoordigers. Zij blijven het vertrek en eindpunt bij democratische besluitvorming. Participatieve vormen van democratie vullen de representatieve democratie aan omdat hiermee volksvertegenwoordigers beter zicht hebben op de voorkeuren en kennis in de samenleving.

Bij participatie is het goed om een aantal uitgangspunten voor ogen te houden. In de brief Participatie in een meervoudige democratie worden de uitgangspunten geschetst. Deze uitgangspunten zijn mede tot stand gekomen door de ervaringen van Democratie in Actie in het land. Zo heeft iedere persoon zijn of haar eigen voorkeuren en vaardigheden om van zich te laten horen. Dit maakt een mix van participatie instrumenten aan te raden. Digitale participatietools geven bijvoorbeeld jongeren en mensen met een druk gezinsleven de gelegenheid om hun mening digitaal te geven in de avonduren terwijl anderen juist liever fysiek tijdens een inspraakavond dit doen. Zoek altijd naar de juiste participatiemix voor jouw vraagstuk. Democratie in Actie heeft hiervoor samen met ProDemos de participatiewijzer (www.participatiewijzer.nl) ontwikkeld waarin verschillende (combinaties van) participatie instrumenten worden vergeleken.

Eén voor allen en allen voor één

Bij het leren toepassen van digitale participatietools is samenwerking het kernwoord. De afgelopen jaren heeft Democratie in Actie gewerkt aan het versterken en uitbreiden van het netwerk aan overheden die structureel digitale participatietools (leren) toepassen. Zo heeft de gemeente Amsterdam de participatietool Open Stad ontwikkeld en is met de Provinciedeal Zuid-Holland een leerkring over techniek en proces gestart waarmee de provincie, acht gemeenten en een waterschap zijn gaan leren deze tool toe te passen. Juist het met elkaar leren en delen van techniek en proces heeft enorm geholpen bij het meer overheden bewust maken van de potentie van digitale participatie en de praktische toepassing daarvan. De provincies Groningen, Noord-Holland en Friesland en bijbehorende gemeenten zijn zo ook aan de slag gegaan. Hiermee is de groep aan Nederlandse overheden die digitale participatie structureel toevoegt aan de participatietoolbox gegroeid.

Daarbij is het feit dat dit een Open Source tool (ook actiepunt Open Overheid) is dat deze samenwerking tussen overheden zo goed verloopt. Hiermee is namelijk het delen van een goed voorbeeld mogelijk. Je kan de tool en functionaliteiten overnemen van een andere overheid. Ook worden de kosten bij een doorontwikkeling gedeeld door alle gebruikende overheden. Tot slot maakt het feit dat de tool open source is het proces transparant. Een belangrijke democratische waarde. Doe jezelf als gemeente of provincie een voordeel door ook in samenwerking met buurgemeenten je te verdiepen in digitale participatie.

De techniek kan (bijna) alles, focus op het participatieproces

Het Rathenau rapport ‘Digitale instrumenten maken nog geen democratie’ wist al heel treffend in de titel de vatten dat digitale tools enkel een middel zijn om een doel te bereiken: betrokkenheid en deelname van inwoners in de (lokale) democratie. Hierbij is het bij ieder vraagstuk welke zeggenschap en daaruit voorvloeiende instrumenten daarbij passend worden geacht. Dit vraagt afstemming met volksvertegenwoordiging, bestuur, ambtelijke organisatie en samenleving. In de leerkringen werd dan ook geconstateerd dat de digitale tool al vrij makkelijke en snel is in te richten, maar vooral (en juist!) tijd gaat zitten in het afstemmen van het participatieproces. Een tool de wereld in slingeren zonder dat daarvan helder is wat er met de uitkomsten gebeurd is funest voor de betrokkenheid en het vertrouwen van inwoners als later anders wordt besloten. Investeer daarom tijd in deze afstemming.

Benut de potentie

Een goede digitale infrastructuur van de (lokale) democratie is van groot belang. Net als de bijbehorende kennis om een goed democratisch participatieproces vorm te geven. Dit kwam ook in de ‘DiA dialoog: de toekomst van digitale democratie’ op 30 september toen gemeenten, provincies, wetenschap en toolontwikkelaars reflecteerde op de kansen en ambities voor door digitale participatie in Nederland. Ik raad iedere gemeente, provincie, waterschap dan ook aan om te (blijven) werken met digitale participatietools. Niet om het middel, maar om het doel: Een doorlopend gezamenlijk democratische leerproces als bestuur, volksvertegenwoordiging, ambtenaren en samenleving. niet alleen nu, maar ook voor in de toekomst.

Alle publicaties, handreikingen en webinars om tot de kern van digitale participatie te komen vind je op de themapagina: digitale participatie.