1984 van George Orwell: De waarde & waarheid van archieven

George Orwell beschrijft in zijn boek 1984 een Ministerie van Waarheid. Dit ministerie verandert en vernietigt overheidsarchieven steeds naar gelang de waan van de dag. En pleegt daarmee dus continu geschiedvervalsing. De hoofdpersoon, een ‘gewone’ burger, weet hierdoor niet eens in welk jaar hij leeft. Laat staan dat hij kan reconstrueren hoe zijn dagelijkse Big Brother-realiteit ontstaan is, of wie daarvoor verantwoordelijk was. Over hoe het leven vroeger was heeft hij al helemaal geen idee. De andere maatregelen die Big Brother treft om opstand tegen het regime in de kiem te smoren zijn hierdoor eigenlijk overbodig.

Geen democratie zonder archieven
Als ik aan vrienden uitleg waarom ik bij een archief werk, gebruik ik dit boek vaak als voorbeeld. Om te illustreren dat je geen democratische samenleving kunt hebben zonder archieven. Want democratie bestaat alleen als de overheid transparant is en door burgers ter verantwoording geroepen kan worden over haar handelen. Daarvoor is authentieke informatie over dat overheidshandelen nodig, en vrije toegang tot die informatie.

Nepnieuws en alternatieve feiten
Nu zult u denken: “Ja, maar 1984 is fictie”. Zeker, science fiction nog wel. Maar na de Amerikaanse verkiezingen en in de  aanloop naar de onze, verbaas ik me met de dag meer over de parallellen van het boek met de werkelijkheid. Want we leven in tijden dat nepnieuws bestaat en vaak niet als zodanig te onderscheiden is. En tijden waarin de term alternatieve feiten dagelijks gebruikt wordt door de Amerikaanse regering. De vergelijking met  ‘1984’ en Big Brother dringt zich dan gemakkelijk op. Neem bijvoorbeeld de scene waarin hij zegt dat 2+2 ook 5 kan zijn. Omdat iedereen dat moet geloven, doen ze dat vervolgens ook écht.

Nu weten we wat onwaar is
In het verlengde hiervan lijkt het Ministerie van Waarheid ook niet zo vergezocht meer. Maar in tegenstelling tot het boek is er in 2017 helemaal geen bewuste sturing van een kwade genius als Big Brother nodig. Want ga maar na: op het internet circuleren berichten zoals de tweet van Trump over een vermeende aanslag door islamitische terroristen in Zweden, of de door Wilders gephotoshopte afbeelding van Pechtold te midden van een Hamas demonstratie. Op dit moment weten we wel dat deze berichten onwaar zijn. Daar is immers veel media-aandacht voor.

Maar over 50 jaar…?
Maar zal een onderzoeker over 50 jaar ook de achtergrondinformatie hebben om te weten dat de bewuste tweet of foto nep was? Ervan uitgaande dat de berichten er dan nog steeds zijn en ingezien kunnen worden door een onderzoeker. Dat is met digitale informatie lang geen vanzelfsprekendheid. Waar je in het papieren tijdperk informatie nog in een doos kon stoppen om jaren later eens te bedenken wat je met de inhoud ging doen, ben  je  in het digitale tijdperk die inhoud dan vaak al voorgoed kwijtgeraakt. Omdat webpagina’s uit de lucht gehaald zijn bijvoorbeeld, gegevens in databases overschreven zijn, of e-mails zijn weggegooid.

Informatie op waarde & waarheid schatten
De waarde van informatie, en daarmee de waarde van archieven en archiveren, is vandaag de dag meer relevant dan ooit. Want archiveren gaat al lang niet meer over het ordenen van papier in dozen. Archiveren is het toegankelijk maken van informatie, voor nu en voor later.  Dat doe je bij digitale informatie vóóraf in plaats van achteraf.  Zodat wanneer nodig, inzage in die informatie mogelijk is door wie daartoe gerechtigd is. En de betreffende informatie ook op waarde, of eigenlijk op waarheid, geschat kan worden.

Suzi Szabo is adviseur digitale archivering en houdt zich onder andere bezig met de ontwikkeling en implementatie van DUTO, dat staat voor de kwaliteitseisen Duurzaam Toegankelijke Overheidsinformatie. Meer weten over DUTO? Bekijk de DUTO wiki.