Moving Power
Vijf vragen voor Open Overheid

Op 27 juni nam ik deel aan het kunstproject Moving Power van #Loods32 door een persoonlijk verhaal te vertellen. Ik luisterde naar lezingen, onder andere van eerste kamerlid Sybe Schaap en psycholoog Arjanne Bredemeijer. Vervolgens gingen degenen die een lezing gaven in gesprek met elkaar en met de aanwezigen in de zaal. Na afloop dacht ik vanuit de verschillende perspectieven dieper na over wat de opgedane inzichten voor Open Overheid betekenen. Dat leverde prikkelende gedachten op. Deze vatte ik samen in vijf vragen voor Open Overheid.

1. Maakt openheid de overheid sterker of zwakker?
Historicus Ton van Drielen behandelde in een half uur 3000 jaar macht en daardoor kwam bij mij deze vraag bovendrijven. Natuurlijk hangt de beantwoording van deze vraag van je perspectief af. En natuurlijk kun je van mij verwachten dat ik vind dat de overheid sterker wordt door de kracht van vertrouwen, door de kracht van openheid. Ik vroeg me af: Is dat dan in alle gevallen zo? Als jij vindt dat de overheid door openheid verzwakt, in welke gevallen is dat dan niet zo? Hoe zou een willekeurige inwoner van Nederland de vraag naar sterker of zwakker beantwoorden?

2. Hoe zou een revolutie richting Open Overheid eruit kunnen zien?
Op de doeken van Iris van ‘t Bosch stond heel groot het woord REVOLUTIE. Dat zette mij aan het denken. Natuurlijk, grote veranderingen gaan vaak stap voor stap en dan is er in één keer die  omwenteling zoals bijvoorbeeld de val van de Berlijnse muur en dat heet dan revolutie. Wat is de Berlijnse Muur voor Open Overheid? Een grote verandering in denken over privacy? Een technologische doorbraak? Groepen die het goede voorbeeld geven? Welke beelden krijg jij bij een revolutie richting Open Overheid?

3. Is het een kans of bedreiging voor Open Overheid dat inwoners steeds minder lijken te hechten aan politici?
Psycholoog Arjanne Bredemeijer ging in op het belang van een veilige hechting in de psychologie. Toen ik dit vertaalde naar de hechting tussen kiezers en politici herkenden de aanwezigen het beeld dat dit sinds tientallen jaren geen veilige hechting is: zwevende kiezers, het ongenoegen van grote groepen en de lage opkomst bij verkiezingen. Betekent dit dat politici nog volmaakter willen overkomen en daardoor minder openheid betrachten? Of betekent het dat politici juist wél opener willen worden omdat ze anders geen kiezers meer aan zich binden? Kortom: kans of bedreiging?

4. In hoeverre staat openheid op gespannen voet met de scheiding tussen wetgevende macht, uitvoerende macht en rechtsprekende macht?
Eerste kamerlid Sybe Schaap legde de nadruk op de Trias Politica van Montesquieu, de scheiding tussen wetgevende, uitvoerende en rechtsprekende macht zodat deze elkaar in een zeker evenwicht kunnen houden. Vaak genoemde voorbeeld is de neiging van de wetgevende macht om zich soms in het openbaar uit te spreken over de rechtsprekende macht. Is dit een voorbeeld waar openbaarheid geen positieve effecten oplevert? Ander voorbeeld is dat de wetgevende macht en de uitvoerende macht soms met elkaar vergroeid dreigen te raken. En wat te denken van openheid binnen de drie machten zoals de uitvoerende macht? Zo regelt de Wet openbaarheid van bestuur bijvoorbeeld dat als ambtenaren persoonlijke beleidsopvattingen in een document opschrijven zij deze opvattingen dan niet in het openbaar hoeven te delen omdat er dan sprake is van beleidsintimiteit. Wat vind jij hiervan? In hoeverre staat openheid op gespannen voet met de scheiding tussen wetgevende, uitvoerende en rechtsprekende macht?

5. Is er steeds meer of minder sprake van concentratie van macht en biedt dat kansen voor Open Verantwoording?
Zelf denk ik dat macht steeds minder geconcentreerd raakt en dat macht steeds minder makkelijk te behouden is. In mijn lezing haalde ik ook bronnen aan die dat onderbouwen, maar de aanwezigen in de zaal plaatsten hier vraagtekens bij. Zo stelde iemand dat macht juist sterker concentreert bij grote ondernemingen en constructies zoals de Europese Unie. Hoe denk jij daarover? En als het gaat om de verantwoording over het uitoefenen van een sterk geconcentreerde macht, wie moet daar dan op toezien? Wie dwingt de Open Verantwoording dan af als die niet gegeven wordt?

Heb jij ideeën of antwoorden bij deze vragen? Laat het me weten via @mikisdewinter of mikis@open-overheid.nl, dan gaan we met elkaar in gesprek!

Na publicatie van deze blog sprak ik met Davied van Berlo en ik legde hem de vijf vragen voor. Zijn antwoorden lees je in het interview.