Schouders van reuzen

Isaac Newton schreef het al: “Wij staan op de schouders van reuzen”. Een gevleugelde uitdrukking waaraan ik moest denken toen op 12 juni het boek “Ambtenaren! 200 jaar werken aan Nederland in 100 portretten” verscheen. De 100 levens van bijzondere ambtenaren laten zich lezen als een beschrijving van de belangrijkste momenten uit de geschiedenis van 200 jaar koninkrijk. Welke rol speelde ‘Open’ in de geschiedenis? Op wiens schouders staat Open Overheid? Ik denk zelf ‘ten minste’ deze drie reuzen:

Robert Fruin (1858-1935)
Erika Hokke beschrijft in het hoofdstuk “De openbaarheid van overheidsarchieven” het leven van Robert Fruin, een commies-chartermeester bij het archief in Utrecht die opklimt tot dé Algemeen Rijksarchivaris. Fruin maakte onderdeel uit van de commissie die werkt aan de Archiefwet van 1918. Deze wet regelt voor het eerst de openbaarheid en toegankelijkheid van overheidsarchieven, iets dat voor ons, eenentwintigste eeuwse burgers van Nederland inmiddels een vanzelfsprekendheid is.  In die tijd was er in de woorden van tijdgenoten van Fruin een “driedaagse veldslag” voor nodig.

Dick van Duyne (1912-1990)
Ook de Wet Openbaarheid van bestuur (WOB) kwam er niet zonder moeite. En juist daarom is het zo interessant om het door Jeroen Sprenger geschreven hoofdstuk over Dick van Duyne te lezen. “Aan de WOB is in politieke zin de naam van politicus Barend Biesheuvel verbonden. Minder bekend is dat Dirk van Duyne op de achtergrond een invloedrijke rol heeft gespeeld, al duurt het tot na zijn pensioen voordat de wet van kracht wordt. (…) Binnen de politiek en ambtenarij blijken tegen de WOB inmiddels grote weerstanden te bestaan. In het bijzonder wordt gevreesd dat ambtenaren niet meer vrijuit bewindslieden van adviezen zullen voorzien, uit vrees dat die later openbaar gemaakt worden. Het brengt Van Duyne ertoe Biesheuvel te adviseren van wetgeving af te zien. (…) Van Duyne spant zich als loyale ambtenaar in om het wetsontwerp aan de uiteenlopende opvattingen aan te passen. Op 28 mei 1975 kan Den Uyl eindelijk de nieuwe wet presenteren. (…) Uiteindelijk wordt de WOB in 1980 van kracht.”

Henk van Ruller (1937-2002)
Jan Schrijver portretteert Henk van Ruller als “Een vroeg voorbeeld van de moderne netwerkambtenaar”. Van Ruller stelt tijdens het Agenda-overleg met de vier grote steden steeds het probleem centraal. Daarbij zoekt hij rechtstreeks contact met organisaties die erbij betrokken zijn. Schrijver noemt het een mooi voorbeeld van cocreatie en verbindend ambtenaarschap anno 1975-1980. Later switcht Van Ruller naar Amsterdam waar hij gemeentesecretaris wordt en tot slot keert hij terug naar de bestuurswetenschap. Kern in het werk van Van Ruller is de verschuiving van government naar governance, van verticaal planmatig bestuur, naar horizontaal zoekend bestuur dat – in woorden van nu – kiest voor een Open Aanpak en Open Contact met maatschappelijke spelers.

Het boek “Ambtenaren! 200 jaar werken aan Nederland in 100 portretten” is samengesteld door Jeroen Pepers en Davied van Berlo. De hoofdstukken zijn geschreven door vele auteurs die ieder één of meer portretten voor hun rekening namen. Ik vind het boek prachtig vormgegeven en inhoudelijk zeer de moeite van het lezen waard. Meer informatie vind je hier.