Beleidsteam Open Overheid stelt zich voor (deel 2)

Het nieuw samengestelde beleidsteam Open Overheid van de directie Democratie en Burgerschap (DenB) van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) is sinds april 2016 op weg om het Open Overheid beleid vorm en uitvoering te geven. Sinds augustus is het team compleet. Een mooi moment om kennis te maken!

Het beleidsteam, bestaande uit Wouter Jongepier, Niek Marcelis, Angelique Genemans, Laurens Venema en Roxana Chandali (teamcoördinator Open Overheid bij de afdeling Democratie van DenB), ging in deel 1 van het interview al open met elkaar in gesprek over wat Open Overheid is en over wat je er nu eigenlijk mee kunt. In dit tweede deel van het interview praten ze over de toekomstplannen en de cultuuromslag naar Open Overheid.

In hoeverre zien jullie naast de beleidsdoelen ook cultuuromslag als onderdeel van jullie werk?
Niek: Cultuuromslag is onderdeel van het Actieplan Open Overheid, zoals bijvoorbeeld het Actiepunt van het ministerie van Infrastructuur en Milieu (IenM): de ambtenaar in de energieke samenleving. Het Leer- en Expertisepunt Open Overheid werkt ook aan cultuurverandering, door mensen mee te nemen in het verhaal van Open Overheid.

Roxana: Het is een onderwerp dat steeds meer aandacht krijgt. Als ambtenaar heb je verschillende instrumenten als het over dit onderwerp gaat. Wetgeving is er één van, maar met wetgeving krijg je niet alles gedaan. Het gaat ook om de praktijk en daar speelt cultuur een belangrijke rol. Ook zijn kennisdeling en kennisontwikkeling belangrijke instrumenten.

Angelique: Je kunt niet vanuit BZK zeggen: “Zo moet het.” Wel kunnen we daar goede informatie over geven. Ik denk dat iedere organisatie daar een manier in moet vinden. Iedere organisatie is anders. BZK kan hooguit een leidraad geven. Zoals wat we nu bijvoorbeeld met het openbaar maken van de onderzoeksrapporten doen.

“Cultuurverandering, wetgeving en een andere werkwijze zijn allemaal belangrijk.”

Wouter: Daar hebben we inderdaad de pilots voor begeleid en straks gaan we de andere departementen helpen om daar een werkproces voor in te richten. De lessons learned uit die pilots helpen ons dan verder. De cultuur verandert daar wel een beetje van: door te gaan oefenen en samen oplossingen te zoeken. Vanuit BZK helpen we zo ministeries om een stap verder te komen.

Roxana: Cultuurverandering, wetgeving en een andere werkwijze zijn allemaal belangrijk. En daarnaast is het ook goed om te kijken hoe de informatiehuishouding in elkaar zit: hoe kan het beter en hoe kunnen we meer aan actieve openbaarmaking doen.

Niek: Die beweging is er nu ook al: Open Raadsinformatie. Bij gemeenten worden steeds meer besluiten en steeds meer documenten openbaar.

Roxana:  Inderdaad. En een andere belangrijke verandering die we niet mogen vergeten – naast alle maatschappelijke veranderingen – is de hele digitale ontwikkeling. Die gaat zo snel, waardoor allerlei regels en praktijken die gericht zijn op met papier werken echt anders moeten.  Daar zit echt een hele verschuiving in. We zijn er ook nog lang niet over uitgedacht hoe we daar nu het handigst mee omgaan.

Jullie hebben veel enthousiasme voor het onderwerp Open Overheid. Waar worden jullie door geinspireerd?
Niek: Ik vind het mooi om te zien dat uit onderzoek blijkt, dat als je goed met burgers omgaat, dat dat bijdraagt aan de tevredenheid van burgers en het vertrouwen van burgers in de overheid. En dat is waar het mij om gaat: dat je het met z’n allen doet, met een overheid die van iedereen is.

Wouter: Ik haal het toch uit mijn journalistieke tijd. Pas toen ik ging schrijven over mijn eigen gemeente, kwam ik erachter waar de gemeente allemaal over gaat. Dat was eigenlijk best wel schrikken, want als inwoner had ik daar geen idee van. Het belang van Open Overheid en Open Raadsinformatie werd me wel meteen duidelijk.

“Dat is waar het mij om gaat: dat je het met z’n allen doet, met een overheid die van iedereen is.”

Roxana: Voor mij is mijn onderzoek naar Open Government in de Verenigde Staten een belangrijke inspiratiebron. Hoe Obama het heeft gedaan is heel inspirerend: vrij top-down, maar wel heel breed. Het is niet alleen de transparantie kant, maar ook de samenwerkingskant en de participatiekant. Daar is een heel programma voor opgezet en heeft tot veel activiteiten bij de federale overheid geleid. Naast die top-down beweging, is de bottom-up beweging sterk aanwezig. Er zijn veel civil society organisaties die heel kritisch zijn naar de overheid en daar actief mee bezig zijn. Nederland kan leren van die brede aanpak. Maar ook dat de politieke aandacht en dekking voor zo’n onderwerp belangrijk is

Angelique: Mijn inspiratie haal ik uit de reis die ik door Afrika heb gemaakt. Ik ben daar naar een regionale conferentie van het Open Government Partnership in Kaapstad geweest, over hoe Afrika omgaat met Open Overheid. Dat heeft wel heel erg mijn ogen geopend. In Afrika is openheid bij overheden helemaal niet vanzelfsprekend. Daar heb je een heel sterk maatschappelijk middenveld dat echt strijdt voor openheid. En zij staan soms heel erg in conflict met de overheid omdat die niet open is. Dat heeft me wel bewust gemaakt van het feit dat we in Nederland toch wel een overheid hebben die steeds meer open wordt en dat wil ik graag aanmoedigen.

Laurens: Ik put ook uit eigen ervaring. Ruim tien jaar woonde ik in een gemeente waar wel wat dingen verkeerd gingen. Als ze burgers bij dingen betrokken, zag je gewoon echt betere resultaten. Dat ging om vrij concrete zaken als herinrichting van de openbare ruimte. Op dat gebied valt toch echt een wereld te winnen.

Waar willen jullie over een jaar trots op terugkijken?
Niek: Het zou mooi zijn als je van het huidige Actieplan Open Overheid kunt laten zien dat er stappen zijn gezet. Bijvoorbeeld met Open Raadsinformatie. Het is nog mooier als je kunt laten zien dat het tot beweging leidt, die versterkt wordt door wat wat andere overheden doen. Het is niet alleen maar een BZK onderwerp.

Roxana: Die versterking is erg belangrijk. Als we alleen maar binnen deze kamer dingen bedenken en doen, dan heb je te weinig effect en te weinig impact. Verder willen we natuurlijk voorgang boeken op de vier clusters die we noemden (zie deel 1 van het interview met het beleidsteam).

Angelique: Ik zou ook wel heel trots zijn als er in 2017 een regeerakkoord is waar Open Overheid een onderdeel van is.

Roxana: Wie weet! En op de korte termijn natuurlijk hebben we natuurlijk het Hoe Open? Festival op 12 december. Dat is een mooi jaarevent waar we het verhaal van die verspreiding goed kunnen tonen. De Actiepunten uit het Actieplan krijgen allemaal nadrukkelijk een podium. Zo kunnen ze delen wat ze het afgelopen jaar al leerden. Ook wordt de Stuiveling Open Data Award (SODA) uitgereikt. Dat is een prachtige beloning voor mensen die bezig zijn om Open Data toepasbaar te maken. Ik hoop dat er veel mensen komen en er veel energie is. En ook dat mensen naar huis gaan met tips of nuttige contacten waar ze iets mee kunnen. We hopen zo een sneeuwbaleffect te bereiken.

Teruglezen: interview beleidsteam Open Overheid deel 1.

Beeld: Quintin van der Blonk