Data als ‘sleutel’ tot een Open Overheid

Stef van Grieken werkt voor Google.org, de filantropische tak van Google. Daar werkt hij aan projecten als Google Elections, Google Crisis Response en Ebola. Als Technical Program Manager houdt hij zich vooral bezig met het ontwerpen, ontwikkelen en schalen van de technische aspecten van deze projecten. Daarnaast is hij één van de oprichters van Hack de Overheid en de Open State Foundation.

Jouw naam is al jaren verbonden aan Open Overheid in Nederland. Hoe is dat zo gekomen?
Ik ben tijdens mijn studententijd lid geworden van een politieke jongerenorganisatie en partij. Al vrij snel merkte ik dat ik daar niet het verschil zou kunnen gaan maken. Ik wilde politiek graag graag gemakkelijker toegankelijk maken voor alle burgers. Het aantal leden van politieke partijen was onder de 3% van de bevolking gezakt en we vonden dat we hier iets aan moesten doen. We zijn toen begonnen met het maken van drie websites: rutteofverdonk.nl, pechtoldofvanderlaan.nl en balkenendeofbalkenende.nl. Via deze websites konden Nederlanders via SMS stemmen op wie zij vonden dat lijsttrekker moest worden. We wilden hiermee gewone Nederlanders een stem geven in de lijsttrekkers discussies, net als in Amerikaanse primaries. Vele tienduizenden mensen stemden via hun telefoon, meer mensen dan er lid waren van een partij. Ik kon niet anders concluderen dan dat technologie een centrale rol kan spelen in het verbeteren van politiek en openbaar bestuur.

“Ik kon niet anders concluderen dan dat technologie een centrale rol kan spelen in het verbeteren van politiek en openbaar bestuur”

Je bent een van de initiatiefnemers van Hack de Overheid en van de Open State Foundation. Kun je vertellen hoe dat toen ontstaan is?
Open State Foundation is voortgekomen uit twee groepen mensen. Hack de Overheid was een collectief ‘hackers’ die zich een aantal weekenden in het jaar inzetten om software voor de publieke zaak te maken. En aan de andere kant was Het Nieuwe Stemmen een groep van jong professionals die met verschillende projecten politieke transparantie wilde vergroten. Ik was actief in beide groepen. Op een dag ben ik met Lex Slaghuis om de tafel gegaan en besloten we dat we eigenlijk hetzelfde idee voor ogen hadden: een Open Overheid. Dit is waar Open State Foundation is geboren. De organisatie is uitgegroeid tot een team van 11 mensen met projecten als Dutch Open Hackathon, Hack de Overheid, Open Onderwijs Data en Open Cultuur Data die een centrale rol spelen in Open Overheid in de wereld.

Welke ontwikkelingen heb jij door de jaren heen gezien?
Ik denk dat we in de afgelopen jaren verschillende positieve ontwikkelingen hebben gezien. De belangrijkste ontwikkeling is dat overheden en bedrijven zijn gaan inzien dat het delen van informatie waarde voor ze heeft. Veel organisaties zijn gaan experimenteren met het publiceren van databronnen. En de politiek heeft zich sterk uitgesproken voor deze beweging.

Waarom vind jij Open Overheid belangrijk?
Ik vind Open Overheid om drie redenen van belang. Ten eerste ondersteunt Open Overheid de internet economie. Overheden verzamelen een enorme hoeveelheid gestructureerde informatie die anderen kunnen hergebruiken. Verschillende startups hebben businessmodellen gebouwd op basis van open data zoals Waze, Nextdoor, Change.org en Code for America. De investeringen in dergelijke bedrijven waren meer dan 400 miljoen dollar afgelopen jaar. Ten tweede zie je dat Open Overheid overheden in staat stelt om veel efficiënter te opereren. Door data beschikbaar te maken over diagnoses, behandeling en medicatie gebruik per regio in het Verenigd Koninkrijk wist het bedrijf Mastodon-C £200m aan besparingen te realiseren in 8 weken. Doordat ze er achter kwamen dat veel artsen dure merk medicijnen voorschreven waar ook chemische identieke goedkope medicijnen beschikbaar waren. Ten derde helpt Open Overheid om de overheid transparant en accountable te maken. Zowel politieke participatie als journalistieke controle op de overheid zijn de laatste jaren teruggelopen. Het is goed dat burgers gemakkelijk inzicht hebben in de keuzes die worden gemaakt. 

“In veel gevallen is data de ‘sleutel’ tot een Open Overheid”

Welke rol speelt open data daarbij?
In veel gevallen is data de ‘sleutel’ tot een Open Overheid. Je hebt data nodig om een bedrijf te kunnen starten, je hebt data nodig om te begrijpen waar je de overheid efficiënter kunt maken, en je hebt data nodig om de overheid te kunnen controleren.

Wat vind jij kansrijker en waarom: de overheid van binnenuit proberen te openen, of van buitenaf?
In mijn tijd bij Open State Foundation heb ik er er altijd voor gekozen om de overheid te proberen te veranderen van buiten. Als burger heb je veel meer vrijheid om een punt op de horizon te zetten en ambtenaren en bestuurders te inspireren. Aan de andere kant blijft het natuurlijk lastig omdat uiteindelijk de overheid zelf moet besluiten en de eerste stap moet zetten.

Jij bent zelf al jaren buiten de overheid met meer openbaarheid en transparantie bezig. Wat zie jij als de voor- en nadelen daarvan?
Ik denk dat het belangrijkste voordeel is dat je snel kan experimenteren en sleutelen met projecten die waarschijnlijk gaan falen. De overheid is goed in het leveren van betrouwbare diensten aan iedereen. Dat is niet een plek waar je snel kunt en wilt experimenteren. Dit zorgt ook gelijk voor een van de grote nadelen. Ik denk dat in mijn vorige baan het grootste deel van mijn tijd op ging aan het overtuigen van mensen om eens een heel klein project te starten. Het bleek heel moeilijk om echt te kunnen innoveren.

“Ik denk dat er nog een wereld te winnen valt om hergebruik van data te stimuleren”

Je hebt in de loop der jaren ongetwijfeld frustraties gekend. Wat is het grootste punt van ergernis?
Ik denk dat er nog een wereld te winnen valt om hergebruik van data te stimuleren. Om dit te realiseren moet je ontwikkelaars de juiste tools en data geven om een goede gebruikerservaring te ontwikkelen. Ik ben bang dat de realiteit op dit moment is dat veel open data in de wereld geen stimulans biedt om er echt mee aan de slag te gaan, het is simpelweg niet betrouwbaar voor een hergebruiker. Een situatie die ik te vaak heb gezien is dat een overheid een Excel-sheet online plaatst, geen licentie beschikbaar maakt, de data nooit meer update en zelf aangeeft de kwaliteit niet te vertrouwen. Waarna iedereen zich afvraagt waarom ontwikkelaars en journalisten wegblijven. Ontwikkelaars zullen in dat geval eerder kiezen voor platformen van bedrijven als Facebook, Twitter of Google.

Op welke manier heeft de overheid je juist positief verrast?
Het team bij het ministerie van Binnenlandse Zaken heeft het onderwerp super toegankelijk gemaakt voor ambtenaren door het hele land heen. Ik denk dat ik te weinig tijd heb besteed aan het tastbaar maken van Open Overheid voor een ambtenaar in een gemeente die graag met het onderwerp aan de slag wil. Er is nu een alsmaar groeiende groep van enthousiastelingen die zich aansluit. Dat heeft me erg positief verrast!

“Er is nu een alsmaar groeiende groep van enthousiastelingen die zich aansluit. Dat heeft me erg positief verrast!”

Zijn er wat jou betreft grenzen aan openheid? Waar liggen die?
Ik denk dat die grenzen goed in de wet staan verwoord. Je moet nooit informatie vrijgeven die de privacy van personen kan aantasten, ook niet als informatie gecombineerd wordt met een andere bron. Daarnaast moet je goed nadenken of de informatie die je vrijgeeft onder de Wet Openbaarheid van Bestuur gedeeld kan worden.

Hoe kijk jij aan tegen Open Overheid in Nederland op dit moment?
We zijn op een kantelpunt aangekomen. Overheden en burgers hebben laten zien wat er mogelijk is met Open Overheid. Projecten als OpenOV, OpenKvk, Open Cultuur Data en Open Onderwijs hebben data beschikbaar gemaakt die jaarlijks door miljoenen mensen wordt gebruikt. Ik denk dat nu het moment is om de technische infrastructuur te maken om deze programma’s op te schalen om de belofte van Open Overheid in te lossen.

Speelt Open Overheid in je huidige werk een rol? 
Zeker! Op dit moment ben ik zowel een gebruiker als producent van open data. Neem bijvoorbeeld de verkiezingen in het Verenigd Koninkrijk. We gebruiken hier open data die door MySociety en DemocracyClub is verzameld. Hiermee kunnen we zoekopdrachten voor kandidaten, partijen en het resultaat direct in de zoekmachine tonen.

Wat kan de overheid leren van het bedrijfsleven op dit vlak?
Bedrijven hebben in de afgelopen jaren geleerd hoe je honderdduizenden ontwikkelaars in staat stelt om hun data te hergebruiken. Kijk eens naar het gebruik van Google Maps of Twitter-berichten buiten die producten om. Overheden kunnen veel leren van wat deze bedrijven ‘developer relations’ noemen.

En specifieker: What Would Google Do? Als Google zou moeten werken aan een meer Open Overheid, hoe zouden jullie dit dan aanpakken?
Dat is een moeilijke vraag! Bij Google proberen we producten te maken die super gemakkelijk te gebruiken zijn voor miljoenen mensen. Ik zou denk ik beginnen bij thema’s binnen de overheid die mensen minstens een keer per week gebruiken, zoals de zorg en het openbaar vervoer. Binnen een thema richt je je in eerste instantie op het verbeteren van iets wat mensen al doen.

“Overheden kunnen veel leren van wat bedrijven ‘developer relations’ noemen”

Je woont op dit moment in Engeland. Zie je verschillen in de manier waarop Nederland en Engeland invulling geven aan Open Overheid? 
Ik ben echt super enthousiast over de manier waarop Engeland het thema van open, maar in bredere zin ook digitale overheid aanpak. De Government Digital Service heeft in de afgelopen jaren laten zien dat de overheid met dezelfde kwaliteit en snelheid hoogwaardige diensten kan ontwikkelen. Ze werken op een zeer vergelijkbare manier als veel tech bedrijven en startups. In kleine multidisciplinaire teams van developers, designers, product managers en domein specialisten bouwen ze producten gericht op de ervaring van de burger.

Vorig jaar was je internationaal jurylid voor de Open Government Awards. Het thema was toen Citizen Engagement. Hoe vond je het om dit te doen? 
Ik was erg vereerd dat de Open Government Partnership mijn bijdrage aan Open Overheid erkende met deze jurypositie. Je krijgt een erg goed beeld van de speerpunten van verschillende overheden in de wereld, die vaak ook in verschillende stadia van Open Government projecten zijn.

Zijn er initiatieven die je zijn bijgebleven?
Het project Centro de Integracion Ciudadana uit Mexico heeft veel indruk op mij gemaakt. De site maakt participatie in Monterrey super laagdrempelig, meer dan 150.000 mensen hebben bijgedragen aan het verbeteren van veiligheid, armoede en werkloosheid in de stad.

Bekijk ook de Young Innovators talk die Stef gaf tijdens het Doe Open! Festival in Pakhuis de Zwijger op 18 mei 2015.

Foto: CC BY-SA Sebastiaan ter Burg