Hoe meer Open Overheid hoe beter!

Mellouki Cadat is als senior adviseur verbonden aan het team Sociale zorg in de wijk van Movisie. Hij is van huis uit jurist en politicoloog. Hij woont sinds 1989 in Nederland en heeft een Frans-Algerijnse achtergrond. Mellouki heeft zich gespecialiseerd in politieke en maatschappelijke participatie in de multiculturele lokale samenleving. Als adviseur en trainer ondersteunt hij buurtbewoners, sociale professionals en ambtenaren op wijk- en buurtniveau. Als bewoner van de Indische Buurt in Amsterdam Oost is hij actief in trajecten als Budgetmonitoring en Buurtrechten. Als wereldburger werkt hij binnen het programma E-motive van Oxfam Novib aan de drie programmalijnen van het project Deepening Democracy: invloed van burgers op de politieke agenda, op beleid en wet en op publieke financiën. In het verleden was hij gemeenteraadslid in het Amsterdamse stadsdeel Zeeburg. We vroegen hem naar zijn ervaringen met transparantie en zijn visie op Open Overheid.

Waar raakt jouw werk aan Open Overheid?
Op heel veel punten. Een voorbeeld van een buurtrecht is het recht op Open Data, onderdeel van Open Overheid. Budgetmonitoring is deels Open Data en voor een ander deel samenwerking en dialoog, een Open Aanpak dus. En de drie programmalijnen van het E-motive programma hebben alledrie een sterke link met Open Overheid. Zo gaat de lijn van ‘invloed van burgers op de politieke agenda’ over de openheid binnen de beleidscylus voor de inbreng van burgers, vooral het plaatsen van onderwerpen op de agenda. De lijn ‘invloed van burgers op beleid en wet’ gaat zelfs nog verder, dat is Open Overheid op z’n best: je vraagt niet alleen wat inwoners van de wet vinden, maar je verschaft invloed aan inwoners om samen met de overheid in co-creatie wetsteksten of onderdelen van wetsteksten te maken.

“Lef en opleiding zijn nodig om ambtenaren meer open te krijgen.”

Wat zijn voorbeelden van wat zou jij graag willen bereiken met het E-motive programma?
We willen graag dat er een wettelijke basis voor buurtrechten komt. En ook budgetmonitoring willen we graag wettelijk verankerd zien. We leren trouwens heel veel van elkaar in zo’n programma. Zo leerden we vanuit Kenia en Uganda over Ushahidi, de onder andere door Barack Obama geprezen software die er voor zorgt dat inwoners op de kaart kunnen aanwijzen waar iets gebeurt: van bosbranden tot geweldsexplosies. Volgens één van de oprichters: “Ushahidi zorgt ervoor dat mensen worden gehoord en informatiekanalen democratischer worden; het moedigt burgerparticipatie aan”.

“Zorg voor blijvende ondersteuning van de beweging van Open Overheid.”

Wat is jouw visie op Open Overheid?
Ik ben fan van de socioloog en filosoof Jürgen Habermas, bijvoorbeeld van zijn stelling dat democratie berust op burgers die heel goed geïnformeerd zijn én heel goed gemotiveerd zijn. De openheid van een overheid begint dus met data en informatie en die gaat door met interactie, samenwerking en participatie. Eisen aan een Open Overheid zijn dus dat burgers een democratische inbreng kunnen hebben, dat daar ruimte voor is, door informatie en tools daarvoor te geven, dus alle treden van de participatieladder van informeren tot meebeslissen en co-ceëren. Zo bereiken we veel meer dan een verstijfde meritocratische democratie, maar een maatschappelijk doorleefde vorm, een verbeterde, verdiepte vorm van democratie dus. Dus Open Overheid voor iedereen betekent Democratie voor iedereen. Habermas zegt het mooi; de kern van de democratie is dat als die open staat voor iedereen, dat iedereen in staat is om een meebeslissende rol te spelen. Een Open Overheid is cruciaal om dat te bereiken!

Eerder schreef je een artikel over meebeslissen, meedoen en meedenken. Hoe past dit bij de vier aanvliegroutes van Open Overheid: Open Contact, Open Aanpak, Open Data en Open Verantwoording?
Volgens mij gaat het om waar je naartoe vliegt. Aanvliegroutes zie ik ergens op uitkomen en als ik daarover denk, dan zie ik een plein voor me waar onbelemmerd contact is tussen overheid en inwoners: Open Contact. Open Data gaat voor mij over meedenken. Open Aanpak is meedoen. En meebeslissen zou Open Verantwoording kunnen zijn. Dus zorg dat Open Data, Open Verantwoording en Open Aanpak leiden naar een beter contact, naar de Open Contact binnen de Community van de samenleving inclusief overheid.

Hoe open was jij destijds als lokaal politicus?
Ik was het meest open raadslid van Nederland; althans dat concludeerde een commissie onder leiding van Jacques Wallage. Ik had een weblog, zat op Hyves, enzovoort. Daardoor heb ik nog steeds goed contact met inwoners zoals bloemist Patrick. Want die had een groot probleem omdat hij vanwege een bestemmingsplan moest verkassen. Hij wist niets van de politiek. Hij wist niet dat er vele wegen waren om de politiek te bereiken. Maar één van de meest laagdrempelige manieren was dan blijkbaar voor hem om via internet contact te leggen. Hij vond me omdat ik actief was op de lokale fora. Ik gaf hem een stem via mijn blog en later hield ik een poll over wat mensen van het bestemmingsplan vonden.

“Open Overheid begint dus met data en informatie en gaat door met interactie, samenwerking en participatie.”

Mijn ervaring is dat de lokale politiek heel intern gericht is. Informatie en data worden binnenskamers gehouden en pas als het strategisch of tactisch handig is dan wordt het openbaar gemaakt. En dat betekent dat als je zeer open bent en bijvoorbeeld de mening van een bloemist heel sterk ventileert dat je druk uitoefent op de openbare meningsvorming en dus ook in het openbaar daar een reactie op krijgt. De voorzichtige politici – en daar zijn er veel van – die toetsen het meeste dus eerst intern. Ik ervoer het ondanks tegenwind anders. Openheid gaf mij een enorme versterking van mijn voelsprietrol, mijn rol als volksvertegenwoordiger.

Wat heb je als volksvertegenwoordiger bereikt voor Open Overheid?
Ik kon het debat op een breder niveau trekken: breed in de raad wilden we meer uitwisseling met de burgers. We besloten om burgerinitiatieven te gaan ondersteunen. In 2010 kwam de hele landelijke politiek kijken in de Indische buurt. Wij werkten met het concept van één dag mopperen en daarna één dag actie: wat gaan we eraan doen? Toen heb ik heel veel gemotiveerde burgers ontmoet. Heel gebiedsgericht. En toen al vond ik: hoe meer Open Overheid hoe beter! En ik was niet de enige hoor. Uit dit denken kwamen toen ook initiatieven zoals budgetmonitoring voort. Het ging daarbij niet alleen om Open Data, maar ook om een Open Mind voor ideeën en initiatieven van inwoners, een Open Aanpak dus. Open Aanpak vind ik een mooi woord. Het staat haaks op de Gesloten Aanpak: de overheid doet het alleen of de burgers doen het alleen en er is geen contact. Open Aanpak betekent voor mij dat er een brug is, samenwerking. Budgetmonitoring is een combinatie tussen Open Data en Open Aanpak.

Wat levert budgetmonitoring op?
Uit eigen ervaring kan ik zeggen dat het kennis bij de overheid en inwoners oplevert. Voor burgers betekent dit dat ze weten welke financiën zijn gekoppeld aan welke thematiek; soms per straat nauwkeurig. En vooral dat ze snappen waarom bepaalde keuzen voor de wijk of buurt zijn gemaakt. Het levert financiële kennis, maar ook beleidskennis en politieke kennis voor hen op. Kort gezegd: begrip voor de ander, voor de overheid. Herkennen van het gelijk van de ander. Datzelfde gold ook voor de ambtenaren: de wijsheid van inwoners zien, en vooral: weten wat er in de buurt leeft! En voor beide kanten voordelig: er kwamen actieve en geïnteresseerde inwoners bovendrijven die later trekker van buurtcommunities werden of (kort geleden nog) de burgertop van Amsterdam organiseerden. En om hen heen worden mensen ook actief. Dit maakt deuren en vensters open, metaforisch gezegd. Er komen perspectieven, mensen en ideeën binnen. Systeemwereld en leefwereld ontmoeten elkaar als ze daar beiden voor open staan.

“Een Open Overheid is cruciaal om een verbeterde vorm van democratie te bereiken.”

Wat is er volgens jou nodig voor ambtenaren om meer open te zijn?
Lef en opleiding. Er is lef nodig om een stap buiten de deur te zetten als ambtenaar. Bijvoorbeeld met de Praktijkleergang De Nieuwe Wibaut in Amsterdam, dan mag je zes weken lang samen met een groep inwoners, vanuit je eigen opdracht als ambtenaar, een vraagstuk oppakken. En ja, ik ben een fan van goede opleiding- en coachingstrajecten. Werk aan de winkel dus voor medewerkers, manager en P&O-functionarissen. En zorg voor blijvende ondersteuning van de beweging van Open Overheid.

Wat was jouw sleutelmoment naar meer openheid?
Toen ik als achtjarig jongetje een ander jongetje in de ogen keek. Ik wilde met hem spelen, maar er stond een hek tussen ons in. Ik voelde een afstand die ik wilde overbruggen, maar dat lukte niet. Dat frustreerde me. Als jongetje woonde ik in een oase in de woestijn van Algerije. In onze oase hadden we het goed. Zo hadden we er bijvoorbeeld aardbeien groeien. Dat andere jongetje waarover ik sprak kwam bedelen bij het hek van onze boerderij aan de Sahara. We leken zo op elkaar! Ik had ook hem kunnen zijn. Ik had hem nog zo veel willen vragen. Maar van mijn ouders mocht ik niet buiten de oase komen. Dat voelde niet goed. Het gevoel van in een burcht te wonen. Later kwam het beeld van die burcht waarop ik leefde nog heel vaak bij me terug. Dit sleutelmoment veroorzaakte dat ik heel veel behoefte heb om contact te hebben met mensen die anders zijn dan ik. En naast contact: ik wil altijd samen dingen doen. En daarin bereik je vooral succes als je open bent. Dat is de kracht die mij drijft: verbinding door samenwerking.

Wat is jouw oproep aan iedereen die met Open Overheid bezig is?
Open jezelf! En pak de hand van de samenleving. Ga samen aan de slag. Verbind je door een prettig contact en een prettige samenwerking.

Foto: Claudia Kamergorodski