“Zonder internettechnologie hadden we nooit een Open Data beweging gehad”

Op het terras van Dauphine in Amsterdam spreek ik, Paul Suijkerbuijk, met Mieke van Heesewijk. We beginnen ons gesprek in een open sfeer, we wisselen in ieder geval details over gewicht, leeftijd en vakanties uit. De sfeer is gezet. We drinken er een glaasje Cola en Gemberlimonade bij. Het gesprek neemt na enige tijd een serieuzere wending.

Hoe ben jij geraakt door openheid?
Ik weet niet zozeer of openheid van de overheid mij geraakt heeft, ik ben eerder geïnteresseerd in de macht. Dat klinkt wellicht radicaal, maar ik  ben gefascineerd door het feit dat mensen ongelijke posities in de maatschappij hebben. Sinds wanneer ik daardoor gefascineerd ben? Waarschijnlijk doordat ik Russische Taal & Letterkunde ben gaan studeren. Dit kwam doordat ik op de middelbare school een geschiedenisleraar had die helemaal Rusland minded was. We zaten met acht leerlingen 7 jaar lang in een klasje, en werden ondergedompeld in de Russische geschiedenis. Daarbij kom ik uit een linkse familie en heb ik tijdens mijn studie ook een tijd in Rusland gewoond. Het staat buiten kijf dat daar de onevenwichtige verhouding tussen individu en de staat heel zichtbaar was. Deze ongelijkheid druist in tegen mijn gevoel voor rechtvaardigheid, maar deze ongelijkheid is tegelijkertijd ook bere-interessant. Deze ervaringen hebben ervoor gezorgd dat ik geïntrigeerd ben geraakt door de verhouding burger en overheid. Daarbij is openheid een middel. Het gaat eigenlijk om de mogelijkheid om je je als individu (vrij) te kunnen ontwikkelen binnen de machtsverhouding die er bestaat tussen overheid en individu.

“Ik wil vooral met digitale mogelijkheden maatschappelijke veranderingen stimuleren.”

Wanneer ben je je gaan verzetten tegen dat verschil in macht en die onevenwichtigheid?
Dat moment is niet echt te pin-pointen. Na mijn studie Russisch ben ik al vrij snel bij XS4ALL gaan werken, één van de eerste internetproviders in Nederland. Daar waren we in eerste instantie vooral met de ontwikkeling van technologie bezig, hoe gewone mensen toegang krijgen tot internettechnologie en welke vraagstukken dit met zich meebracht op het gebied van privacy, copyright en vrijheid van meningsuiting.  In die tijd  ik ben daar ook geïnteresseerd geraakt in wat internet doet in machtsverhoudingen. Doordat internet het delen van informatie heel makkelijk maakt, heeft internet zeer veel positieve en negatieve invloed op deze verhoudingen.

Je hebt 12 jaar bij XS4ALL gewerkt, een lange periode, vooral in de beginjaren van internet.
Ik begon daar als nummer 38, het kantoor van XS4ALL was net verhuisd naar een kantoor in Diemen. Ik ben daar begonnen als telefoniste. Na mijn studie Russisch heb ik eerst een eigen vertaalbureau gehad als ZZP-er. Mijn schoonzus belde in die tijd en vroeg of ik als telefoniste bij een internetbedrijf wilde komen werken, waarop ik vroeg: “Wat is dat dan?”. In die tijd bij XS4ALL kon je eigenlijk alles doen en alles worden wat je maar wilde. Dat was rond 1996. Iets later “deed ik de website” zo heette dat, maar dan deed je eigenlijk alles: van vormgeving en content tot techniek. Alles wat nu gescheiden vakken zijn geworden hoorde daar allemaal bij. Op mijn eerste dag ben ik per ongeluk 2 puntjes in een URL vergeten waardoor alle plaatjes van de website waren verdwenen. Op dat moment was er niemand meer in het gebouw, dat was wel even een paniekmoment. Later ben ik me meer bezig gaan houden met public-affairs en funding. Zo hebben we op een Picnic Festival ‘07 een crossmedia festival  gehouden over onder andere open source en copyright. Met ’s Avonds het feest ¡Viva la Creación! met alleen maar copyright vrije muziek.

“Door technologie wordt het effect van transparantie heel groot en krijgen mensen ook andere mogelijkheden om direct met elkaar zaken te doen.”

Aan het eind van mijn periode bij XS4ALL heb ik in Google ingetikt “internet”, “vacature”, “democratie” Omdat ik specifiek geïnteresseerd ben geraakt in wat internet met het democratisch systeem doet. Dat gaat voor mij ten eerste over transparantie en accountability, hoe internet de democratie transparanter maakt en op die manier wenselijke en onwenselijke bewegingen veroorzaakt. Daarbij is het fascinerend om te zien hoe (internet) technologie invloed heeft op bestaande systemen en instituten en te bekijken op wat voor manier zij daarmee omgaan, bijvoorbeeld door middel van Open Data en wetgeving.

Je googlede op “internet”, “vacature” en  “democratie”, waar ben je toen terecht gekomen?
Ik ben in 2008 gaan werken bij Burgerlink, een programma van het ministerie van Binnenlandse Zaken. De missie van Burgerlink was: ‘Overheden helpen hun aanbod beter af te stemmen op wensen van burgers. Ieder zelf verantwoordelijk voor de eigen dienstverlening, maar samen voor het geheel. Burgerlink bevordert innovatie, gericht op samenwerking en standaardisatie.’ In het kader daarvan werden binnen het programma een aantal applicaties ontwikkeld waarmee de burger dichter bij de overheid kwam te staan en vice versa. Een paar dingen zijn goed gelukt, en een paar dingen zijn totaal mislukt omdat of de tijd er niet rijp voor was of omdat het organisatorisch te ingewikkeld was. Petities.nl, een initiatief van Reinder Rustema is nog steeds goed draaiend platform met meer dan 4 miljoen handtekeningen per jaar, hebben we helpen doorontwikkelen. Het project ‘Wat stemt mijn raad?’ is mislukt. Dit was geïnspireerd op een Engelse ’Theyworkforyou.co.uk’. Via ‘Wat stemt mijn raad?’ zou je per stemming precies moeten kunnen zien wat gemeenteraadslid hoofdelijk stemde. Daarvoor moesten we langs alle griffiers van alle Nederlandse gemeente om te vragen of deze data ook bijgehouden kon worden. Enerzijds is ‘Wat stemt mijn Raad?’ niet geslaagd, omdat het bijhouden van de stemmingen vaak teveel meerwerk leek te zijn voor de griffie. Wat het ook niet makkelijke maakte is dat ‘Wat stemt mijn Raad?’ een aparte applicatie was voor de griffiers waarmee ze aan de slag moesten, omdat de Raadsinformatie Systemen deze data toen niet als open data leverden. Anderzijds bleek er ook politieke weerstand te bestaan binnen gemeenteraden zelf tegen die transparantie.

Tijdens mijn Burgerlink tijd ontmoette ik Josien Pieterse, zij werkte toentertijd voor het Forum voor  Democratische Ontwikkeling. Doel van het FDO was het bevorderen van de belangstelling voor en de betrokkenheid bij de democratie en rechtsstaat van de gewone burger. Dit deden ze door initiatieven vanuit de maatschappij te subsidiëren maar vooral ook te begeleiden. Het Forum was niet perse gericht op digitale projecten. Daarom heb ik toen een presentatie gegeven voor het bestuur van het Forum voor Democratische Ontwikkeling over de kansen van eDemocratie en eParticipatie.  Het klikte heel goed tussen Josien en mij. We hebben een plan geschreven voor de opzet van Netwerk Democratie, dat plan werd gefinancierd, daardoor konden we starten met Netwerk Democratie.

“Internet haalt overal de intermediair uit.”

Waar ben je het meest trots op in je werk met Netwerk Democratie?
We hebben binnen Netwerk Democratie gekozen voor 2 lijnen, ten eerste de open agenda, een agenda die gaat over transparantie en accountability en de andere lijn noemen we de wij maatschappij. Wat je nu terugziet in beleid van Binnenlandse Zaken is dat de open agenda en participatie samenleving daarin genoemd worden. De focus die wij 5 jaar geleden voor Netwerk Democratie kozen, worden nu verder ontwikkeld. Ik ben ook trots op de eerste hackathon ‘Apps for Democratie’ in de Tweede Kamer die we in 2012 samen met de Open State Foundation hebben georganiseerd. We wachten alleen nog steeds op goede open parlementaire data. Verder ben ik apetrots op PubLeaks. Met PubLeaks kunnen klokkenluiders volstrekt anoniem documenten aanleveren die dan beschikbaar komen voor jorunalisten. PubLeaks is een van de leukste en soepelste projecten die ik ooit heb gedaan, qua impact en samenwerking. PubLeaks draait goed, we hebben inmiddels 40 mediapartijen die mee doen. Binnenkort hebben we een terugkomdag met journalisten die werken met PubLeaks. Partner Free Press Unlimited is het model van PubLeaks nu ook in andere landen aan het uitrollen, zo heb je MexicoLeaks, dat is 5 maanden geleden live gegaan en in Frankrijk heeft ook LeMonde het initiatief overgenomen.

Nu ben je overgestapt naar het SIDN fonds. Waarom heb je dat gedaan?
Het is een beetje gechargeerd gezegd, maar het had wel te maken met het feit dat ik een beetje moe werd van de traagheid waarmee alles rond de democratie verandert. Ik merkte bij PubLeaks dat dingen ook snel kunnen wanneer er de juiste dynamiek en motivatie achter zit. Maar het belangrijkste was om een breder zicht te krijgen op wat technologisch en maatschappelijk mogelijk is met internettechnologie, verder dan alleen maar ontwikkelingen op democratisch gebied. Daar biedt het SIDN fonds volop ruimte voor. Het SIDN fonds zorgt voor financiering van baanbrekende internetprojecten die het internet versterken en op nieuwe manieren inzetten. Ik ben bij het SIDN fonds programmamanager.

Je bent ook nog bezig met Transparant Nederland?
Ik werk 4 dagen in de week voor het SIDN fonds en 1 dag in de week werk ik nog voor Netwerk Democratie. Dan werk ik vooral aan Transparant Nederland. Transparant Nederland faciliteert permanent netwerkanalyses door inzichtelijk te maken hoe de bestuurlijke macht in Nederland werkt op basis van (open) data van personen, organisaties en relaties. We willen met Transparant Nederland de relaties tussen gekozen volksvertegenwoordigers zichtbaar maken omdat wij denken dat macht niet alleen hangt op individuen, maar ook op netwerken van individuen. Dat kun je zichtbaar maken met data die we aan journalisten willen geven of aan iemand anders die daar onderzoek mee kan doen. Om verhalen te maken en achtergronden te kunnen duiden.

De thema’s waar je aan werkt of gewerkt hebt zijn nog steeds erg actueel, hoe zie je daar ontwikkeling in?
Veel thema’s zijn nog steeds zeer actueel: privacy, copyright, transparantie et cetera. Maar de discussies rond deze thema’s hebben zich wel ontwikkeld. Er zijn veel initiatieven die op een nieuwe en andere manier omgaan met de macht van de grote instituties ten opzichte van  individuen. Het mooie is dat internet mogelijkheden biedt om daar op innovatieve manieren mee om te gaan.

“Wees voorbereid op radicale transparantie!”

Hoe zie je dan openheid in relatie tot beleid bij de overheid?
Een discussie die we vanmiddag tijdens de lunch hadden ging over een bericht in de pers dat er meer kinderen verdrinken omdat zwemmen niet meer  standaard in het lespakket van alle basisscholen zit. Op het moment dat dat besluit genomen werd – om zwemmen niet meer in het lespakket op te nemen – moet men geweten hebben dat er meer kinderen zouden gaan verdrinken. Het is misschien naïef, maar door openheid te geven over de lange termijn effecten van een besluit, namelijk dat er meer kinderen zouden gaan verdrinken, was er misschien veel meer politieke druk en maatschappelijk druk ontstaan, om een ander besluit te nemen.

Is voor jou technologie de belangrijkste driver naar veranderen?
Ja, technologie heeft heel veel mensen middelen gegeven om verandering te brengen, en heeft ook de overheid middelen en kansen gegeven om veranderingen te brengen, nieuwe vormen van democratie, technologie is de kern daarin. Open Data is daar een uitvloeisel van. Zonder internettechnologie hadden we nooit een Open Data beweging gehad. Nou ja, hij was er misschien wel geweest, maar het had niet heel veel zin gehad.

Als je ons gesprek nou nog eens door je hoofd laat gaan, hoe zou je jezelf dan typeren?
Op mijn Twitter-account noem ik mezelf digitaal lobbyist, ik help anderen op internet. Ik wil vooral met digitale mogelijkheden maatschappelijke veranderingen stimuleren. Technologie is de basis. Dan wordt het effect van transparantie heel groot en krijgen mensen ook andere mogelijkheden om met elkaar zaken te doen, niet meer alleen via grote instituten en maatschappijen, maar direct met elkaar. Internet haalt overal de intermediair uit. Kijk naar de muziekindustrie, makelaars, notarissen, huisartsen, het onderwijs. Ook de politiek, die tenslotte de intermediair is tussen burger en uitgevoerd beleid, zal hiermee te maken krijgen.

Waar moeten we de komen tijd rekening mee houden?
Wees voorbereid op radicale transparantie!