Open Overheid in Costa Rica: Geef Open Overheid een centrale plek

Auteur: Ilse Ambachtsheer

In mijn afscheidsblog schreef ik dat ik naar Latijns-Amerika zou reizen. Onder andere voor de natuur, de cultuur en om reizen te begeleiden. Inmiddels is ook Open Overheid onderdeel geworden van mijn reis. Zo sprak ik in Costa Rica met Independent Reporting Mechanism (IRM) onderzoeker Israel Aragon, onafhankelijk onderzoeker namens het Open Goverment Partnership voor Costa Rica en Panama. Hoe pakken ze Open Overheid aan in Costa Rica? Welke resultaten behaalde Costa Rica? En wat kunnen we van elkaar leren? Hieronder lees je een korte samenvatting van het twee uur lange gesprek – dat ik grotendeels in het Spaans had, leuk en leerzaam! – met de enthousiaste Israel.

Wat vooraf ging…
Costa Rica is – net als Nederland – sinds 2012 lid van het Open Government Partnership (OGP). Ook voor die tijd werkten overheden met maatschappelijke organisaties samen, maar het concept ‘Open Overheid’ was nog onbekend. Dit veranderde dankzij  een bezoek van voormalig president Laura Chinchilla Miranda – tevens de eerste vrouwelijke president van Costa Rica – aan een bijeenkomst van de Verenigde Naties. Tijdens een ontmoeting met Hilary Clinton hoorde Laura Chinchilla Miranda meer over Open Overheid en het OGP. Bij terugkomst in Costa Rica liet zij een commissie onderzoek te doen naar de voor- en nadelen van een lidmaatschap aan OGP. Al snel bleek dat het een goed idee zou zijn om aan te sluiten bij het wereldwijde netwerk.

In eerste instantie werd het onderwerp Open Overheid ondergebracht bij een departement dat zich bezighoudt met digitalisering. Men dacht: een Open Overheid is een digitale overheid. Het eerste Actieplan ging daardoor vooral over een digitale overheid. Costa Rica leerde tijdens deze periode veel over wat Open Overheid precies betekent. Maatschappelijke organisaties speelden hierbij een belangrijke rol en wezen de regering op het idee achter Open Overheid.  Na een ‘valse start’ met het eerste Actieplan, richtten de acties uit het tweede Actieplan zich daarom veel meer op het betrekken van inwoners. Israel vertelt over twee mooie resultaten van Costa Ricaanse Actiepunten:

Scoren met Open Overheid
Costa Rica heeft een nationale index die alle overheidsorganisaties – en dat zijn er in totaal 330 in Costa Rica, zoals ministeries, maar ook veel organisaties die onderdeel zijn van deze ministeries en lokale overheden – evalueert. Een positief resultaat voor Open Overheid is dat deze index overheidsorganisaties nu ook beoordeelt op mate van transparantie, mogelijkheden voor participatie en toegang tot informatie.

In Costa Rica is deze index erg belangrijk en de resultaten van deze index genereren veel aandacht. Overheidsorganisaties hechten om die reden belang aan hoe zij in deze index verschijnen. Ze doen hun best om hoog te scoren, ook op het gebied van Open Overheid. Om beter te scoren werkten organisaties de laatste jaren aan het openen van hun data en aan het op orde brengen van informatie op overheidswebsites.

Echt luisteren naar inheemse bevolkingsgroepen
Open Overheid draagt in Costa Rica bij aan het verbeteren van de relatie tussen inheemse bevolkingsgroepen en de regering. Eerder betrok de regering deze groepen niet of nauwelijks bij haar besluitvorming, ook niet als deze direct invloed had op het leven van inheemse bevolkingsgroepen. Costa Rica maakt bijvoorbeeld veel gebruik van waterkracht en veel van deze energieprojecten worden geïmplementeerd op het grondgebied van inheemse bevolkingsgroepen. Omdat er niet echt een manier was om de dialoog met deze groepen te voeren, riepen deze projecten veel controversie op.

Een van de meest georganiseerde inheemse groepen ging over tot actie en maakte een overzicht met hun behoeften. Dit zorgde voor een wake-up call en voor betere communicatie tussen de regering en deze groepen. Overheidsorganisaties gingen ineens op bezoek bij inheemse groepen, een enorme stap. Doordat overheidsorganisaties nu beter begrijpen waar hun behoeften liggen, kunnen ze hier beter rekening mee houden. Dit zorgt voor een win-win situatie voor beide partijen. Bekijk in deze video wat betere communicatie teweeg kan brengen.

Overheidsorganisaties gingen ineens op bezoek bij inheemse groepen, een enorme stap. Doordat overheidsorganisaties nu beter begrijpen waar hun behoeften liggen, kunnen ze hier beter rekening mee houden. Een win-win situatie.

Leerpunten en mogelijkheden
Het proces naar het derde actieplan wordt door Israel als ‘weer een stukje volwassener’ omschreven. Om tot het derde Actieplan te komen werkten maatschappelijke organisaties en de overheid samen. De betere samenwerking en participatie kwam tot stand doordat er vooraf vijf duidelijke onderwerpen waren gedefinieerd. Met geïnteresseerde stakeholders werden workshops georganiseerd over deze onderwerpen en hieruit vloeiden vervolgens de beste acties voor het Actieplan uit voort.

Een terugkerend verbeterpunt dat Israel noemt is het delen van informatie. Er wordt te weinig gecommuniceerd over de Actiepunten. Ook is Open Overheid voor veel mensen nog een onduidelijk begrip. Betere en meer communicatie over wat Open Overheid is, is noodzakelijk. Dat dit nu te weinig gebeurt is deels te wijten aan het gebrek aan financiële middelen.

Verder zou hij graag zien dat meer maatschappelijke organisaties zich aansluiten bij het Actieplan en dat echte interactie met maatschappelijke organisaties en burgers nog meer wordt opgezocht. Ook ziet hij kansen voor thema’s die een plek verdienen binnen een toekomstig Actieplan. Bijvoorbeeld een initiatief rondom natuurbescherming en duurzaamheid – een onderwerp waar Costa Rica hoog op wil scoren. Ook ziet hij mogelijkheden voor Open Contracting.

Geef Open Overheid een centrale plek
Wat kunnen Nederland en andere landen leren van Costa Rica? Allereerst denk ik dat het bewonderenswaardig is wat Costa Rica voor elkaar krijgt zonder budget voor Open Overheid. Er is dus niet altijd veel budget nodig om resultaten te behalen. Israel noemt daarnaast nog twee punten waar andere landen iets aan kunnen hebben:

• Costa Rica heeft Open Overheid op een hele centrale plek binnen de overheid geplaatst, waardoor het onderwerp veel prioriteit krijgt. Volgens Israel is dit een van de dingen waar andere landen van kunnen leren: pas als Open Overheid een echt centrale en belangrijke plek binnen de overheid heeft, kun je echt zorgen dat iedereen ervan doordrongen raakt. In Costa Rica heeft het Ministerie van de President het onderwerp onder zich.
• Open Overheid kan een uitkomst bieden bij samenwerking met verschillende soorten minderheidsgroepen, Costa Rica is hier een goed voorbeeld van. Israel doelt dan niet alleen op samenwerking met inheemse bevolkingsgroepen. Met Open Overheid heb je handvatten om de dialoog en samenwerking aan te gaan en dan maakt het niet uit tot welke ‘groep’ je behoort.