Aanvliegroutes voor Open Overheid
Breder perspectief op financiële transparantie

Tijdens het Doe Open! Festival werd veel gesproken over financiële transparantie. Een vaak gehoorde mening is dat transparantie alleen niet genoeg is. Het gaat ook om houding en samenwerking. Open Overheid is meer dan Open Data en documenten vrijgeven. Maar wat voor vormen kan dat dan krijgen? En hoe past dit binnen Open Contact, Open Aanpak, Open Data en Open Verantwoording, de vier aanvliegroutes voor Open Overheid? Welke startdoelen zijn er?

Open Contact

Open Contact gaat over nieuwsgierig zijn, een menselijk gezicht tonen door te delen en te vragen. Het community, de gemeenschap staat daarbij centraal. De burgerberoting en geldstromen door de gemeente passen daar sterk bij.

Startdoel Burgerbegroting
Minimale variant van de burgerbegroting is dat een gemeente 10% van de begroting vrijmaakt, daar keuzemogelijkheden identificeert en inwoners daarover laat beslissen. Minder dan vijf gemeente doen dit in Nederland. Maximale variant is dat dit geldt voor de gehele begroting. Dat gebeurt nog nergens.

Startdoel Geldstromen door de gemeente
Minimale variant is dat een inwoners onderzoek doen naar geldstromen door de wijk of gemeente, en dan niet alleen gemeentelijk geld, maar ook geld vanuit de provincie, de EU en geld van inwoners zelf. Dit bredere perspectief haalt de focus wat af van de gemeente en verlegt deze naar de doelen. Het stimuleren van lokale winkeliers kan bijvoorbeeld veel effectiever als inwoners meer lokaal boodschappen doen dan dat de gemeente investeert in een nieuw economisch beleid. Maximale variant is dat de geldstromen op wijkniveau bekend worden en actieve inwoners op wijkniveau opstaan die zorgen dat er minder vanuit de gemeente wordt gedacht maar meer vanuit een netwerk met bijbehorende keuzes.

Open Aanpak

Deze aanvliegroute gaat over samenwerken, openstaan voor nieuwe en onverwachte invalshoeken. De rolverdeling tussen overheid en samenleving staat centraal. De bezuinigingsdialoog en samenwerking (als onderdeel van budgetmonitoring) passen daarbij:

Startdoel Bezuinigingsdialoog
Minimale variant is het voeren van enkele gesprekken met inwoners over mogelijke bezuinigingen. Een grote meerderheid van de gemeenten doet dit. Maximale variant is het voeren van een uitgebreide dialoog met inwoners, bijvoorbeeld aan de hand van de vaak gekozen begrotingswijzer van Prodemos. Inwoners kennen vaak minder taboes op bezuinigingen dan vanuit de politiek wordt verondersteld. En meedenkende inwoners voelen zich vaak meer betrokken.

Startdoel Samenwerking (als onderdeel van budgetmonitoring)
Minimale variant van budgetmonitoring is een dialoog met inwoners en een maximale variant is meebeslissende inwoners. Zoals gezegd: de stichting voor Budgetmonitoring en Burgerparticipatie kent meer dan vijf pilotgemeenten. In Amsterdam Oost leidde dit zelfs tot een door burgers opgestelde burgerbegroting.

Open Data

Uiteraard gaat het om data delen, maar ook om betere digitale diensten en nieuwe toepassingen. De kern is hier het vrijgeven van data.

Startdoel Open Spending
Minimale variant is het versturen van de bestanden die toch al naar het CBS gaan (de zogeheten IV3-bestanden) via de Open State Foundation als open data online plaatsen op www.openspending.nl. Sinds kort heeft het CBS al deze begrotingsinformatie automatisch vrijgegeven dus dan zijn de begrotingsgegevens van alle gemeenten als Open Data beschikbaar voor wat een betrokken inwoner er ook maar mee wilt doen. Maximale variant is het geven van veel meer detailgegevens per gemeentelijke begroting zoals kwartaalcijfers en gegevens per wijk of buurt. Hergebruik van de open data van openspending.nl kan op vele manieren, van een vergelijking tussen de gemeenten (“Hé, waarom is mijn gemeente zo duur of goedkoop bezig?”) tot het zoeken van mogelijke andere bestedingen (“Ik wil minder geld voor dit en meer geld voor dat!”) tot mogelijkheden die wij op dit moment misschien nog niet eens kunnen bedenken.

Startdoel Buurtbegroting
Minimale variant is het online plaatsen van de data van één buurt. Maximale variant is het zorgen voor vergelijkingsmogelijkheden tussen meerdere buurten binnen een gemeente. Als een gemeente de buurtbegroting combineert met samenwerking dan heet dit budgetmonitoring. De stichting voor Budgetmonitoring en Burgerparticipatie kent meer dan vijf pilotgemeenten. Amsterdam is het verst met meer dan 100 buurtbegrotingen; de eerste kwamen uit Amsterdam-Oost.

Open Verantwoording

De kern van deze aanvliegroute formuleerden we al eerder als: geef openheid van zaken, maak bijvoorbeeld het kasboek openbaar. De kern is hier het door middel van o.a. documenten transparantie te geven over proces en inhoud van besluitvorming. Het behoeft vast geen betoog dat de klassieke begroting en het openbaar maken van het kasboek inclusief declaraties hierbij passen.

Startdoel Klassieke begroting
Minimale variant is het klassieke begrotingsboekje, maar dan online, in pdf of een ander gesloten format. Ik ken geen gemeente die dit niet doet. Maximale variant is er één met veel meer uitleg over welke uitgaven al vastliggen en welke nog te beïnvloeden zijn zoals www.watdoethengelo.nl. Dat gebeurt nog nauwelijks, maar leidt wel tot een veel beter geïnformeerde gemeenteraad en inwoners.

Startdoel Kasboek inclusief declaraties openbaar
Minimale variant is het online plaatsen van ‘de bonnetjes’ van declaraties of dienstreizen. Enkele gemeenten doen dit, bijvoorbeeld de gemeente Groningen. Maximale variant is het openbaar maken van het gehele kasboek. Ik ken geen Nederlands voorbeeld, wél New York (Verenigde Staten). Vaak gehoorde observatie: vroeger kregen we vele vragen en Wobverzoeken over de bonnetjes en daarna volgde vaak een krantenbericht, maar nu ze online staan lijkt de spanning verdwenen en blijven de krantenberichten uit.

Oproep

Ben jij bezig met één van bovenstaande vormen van Open over Geld? Wil je weten hoe je kunt starten of uitbouwen?  Neem dan contact met me op via mikis@open-overheid.nl; dan help ik je verder door het voeren van één-op-één-gesprekken of (bij voldoende animo) in een community of practice of leerkring.