De kansen en kanttekeningen van digitale burgerparticipatie

Terugblik op de bijeenkomst ‘Een Open Aanpak met E-democracy tools’

Digitale burgerparticipatie leeft! Op dinsdagmiddag 20 maart stroomde het Auditorium van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) vol voor de bijeenkomst Een Open Aanpak met E-democracy tools. E-democracy tools bieden mogelijkheden om burgers beter bij de politiek en beleidsvorming te betrekken. Daarmee zijn zij een goed voorbeeld van een Open Aanpak.

Hoe zijn de ervaringen van overheden met deze tools? En zijn E-democracy tools het juiste middel om burgers bij de politiek te betrekken? Josien Pieterse (directeur Netwerk Democratie), May-Britt Jansen (programmamanager OpenStad), Jeroen van Berkel (lid Dagelijks Bestuur, stadsdeel West) en Ira van Keulen (Senior Onderzoeker / Parlementair Liaison bij het Rathenau Instituut) deelden hun ervaringen en geleerde lessen en gingen het gesprek hierover aan met het publiek.

Direct aan de slag
Na een officiële aftrap van de bijeenkomst door Marieke Schenk (coördinator Leer- en Expertisepunt Open Overheid), lichtte Josien Pieterse toe dat digitale participatietools nieuwe mogelijkheden bieden om tot besluitvorming te komen. Hoe? Dat kan vrij gemakkelijk. Op de website van E-DEM staan open source tools klaar voor lokaal gebruik. Lokale overheden kunnen direct aan de slag zodra zij de software en handreiking hebben gedownload.

Koujin Sabir (BZK) vertelde ter aanvulling over de nieuwe ‘proeftuin digitale democratie gemeenten’. In ieder geval 10 gemeenten experimenteren hierin met vormen van digitale democratie. Deze proeftuin is hard nodig, omdat er onder burgers onvrede is over de responsiviteit van de overheid, blijkt onder andere uit onderzoek van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR). Meedoen aan de proeftuin betekent dat gemeenten ervaring opdoen met de beschikbare e-democracy tools om inwoners te betrekken.

Het gebruik van e-democracy tools is nog relatief nieuw voor Nederlandse overheden en dat levert ook wel wat spanningen op: sommige gemeenten vinden het bijvoorbeeld lastig dat door de inzet van deze tools een nieuwe dynamiek met inwoners ontstaat.

De Stem van West
In Amsterdam experimenteren ze al met digitale burgerparticipatie. “Normaal gesproken is Amsterdam tijdens bijeenkomsten aanwezig met de nodige hoofdstedelijke arrogantie, maar dit keer niet! Juist op het gebied van burgerparticipatie heeft Amsterdam niet altijd het recht om arrogant te zijn”, aldus May-Britt Jansen en Jeroen van Berkel van De Stem van West. May-Britt en Jeroen namen het publiek live mee naar de De Stem van West: een online platform waar bewoners voorstellen voor hun buurt kunnen indienen. Op een interactieve kaart is te zien dat burgers hun ideeën letterlijk op de kaart kunnen zetten. Voor deze ideeën verzamelen ze stemmen en iedere twee weken wordt het idee met de meeste stemmen op de raadsagenda van Amsterdam gezet.

De Stem van West is een ultieme online tool voor burgers om daadwerkelijk te participeren. En de tool gaat nog een stapje verder: burgers kunnen namelijk ook hun voor- en tegenargumenten voor een bepaald idee op de website plaatsen. Zo krijgen burgers en bestuurders inzicht in de argumenten van zowel voor- als tegenstanders.

Condities voor impact
Hoe succesvol zijn e-democracy tools? Ira van Keulen werkte vanuit het Rathenau Instituut mee aan een Europees onderzoek naar digitale burgerparticipatie. De onderzoekers analyseerden onder andere 22 inspraak-initiatieven. Een van de geleerde lessen is dat het een uitdaging is om met burgerparticipatie daadwerkelijk impact te hebben op besluitvorming en de politieke agenda. Er zijn genoeg kansen voor burgerparticipatie, maar hiervoor is ook tijd nodig. Van Keulen ziet digitale burgerparticipatie als kansrijk, maar het is zeker geen quick fix. Ira presenteerde zes condities die de impact kunnen vergroten:

1. Verbinding met concrete formele agenda of besluit.
2. Helderheid over participatieproces en doel.
3. Feedback aan deelnemers.
4. Kwantificeren via stemmen of prioritering.
5. Actieve en gedifferentieerde mobilisatiestrategie.
6. Leerproces: herhaal en verbeter.

Vertrouwen
Tijdens de interactieve afsluiting van de bijeenkomst kwam onder andere het thema vertrouwen aan bod. Vertrouwen is essentieel voor burgers om te participeren. Hoe kunnen we vertrouwen waarborgen? Uit onderzoek blijkt dat het gedrag van politici zorgt voor wantrouwen onder burgers. Wat kan een tool – zoals De Stem van West – bijdragen om het gedrag van politici te veranderen? Uit de reactie van de sprekers bleek dat dit niet de belangrijkste doelstelling is van de tools. Het is goed om te beseffen dat digitale tools er in de eerste plaats zijn om burgers de mogelijkheid te geven om te participeren. Als gedrag van politici hierdoor beïnvloed wordt, dan is dat mooi meegenomen.

Een ander punt dat samenhangt met vertrouwen, is de vraag hoe veilig burgers zijn als zij hun wensen online kenbaar maken. Bijvoorbeeld als buurvrouw X een initiatief van buurvrouw Y ziet – over een hekje dat moet verdwijnen in de buurt – en buurvrouw X het hier niet mee eens is. Hoe veilig is buurvrouw Y dan?

Jeroen en May-Britt van De Stem van West stelden dat dit in de praktijk geen problemen oplevert. De Stem van West is echt een tool waarin burgers met elkaar het gesprek aangaan. Het politieke spel vindt pas later plaats op de plek waar het hoort: in de politieke arena.

Verslag door Arnoud van Kooten (stagiair beleidsteam Open Overheid, BZK) en Ilse Ambachtsheer (Leer- en Expertisepunt Open Overheid)