ROUTE-TO-PA: Open Data en maatschappelijke vraagstukken

Vijf lessen op basis van de ervaringen van de provincie Groningen

Door: Erna Ruijer (Postdoctoraal onderzoeker Universiteit Utrecht) & Peter Millenaar (Informatiemanager/IT-jurist provincie Groningen)

Wereldwijd publiceren steeds meer overheden hun data op open dataportals. Op die portals zijn tientallen, honderden of soms zelfs duizenden datasets te vinden. Zo staan er op de Amerikaanse overheidssite data.gov een duizelingwekkend aantal van meer dan 190.000 datasets. Maar ook data.overheid.nl telt er inmiddels meer dan 9800. De verwachting is dat het openbaar maken van overheidsdata kan bijdragen aan ondernemerschap en innovatie, maar ook aan democratische waarden zoals transparantie en participatie.

Het zoveel mogelijk beschikbaar stellen van informatie en datasets binnen de wettelijke kaders aan de samenleving valt onder de noemer nominale transparantie. Van effectieve transparantie is sprake als burgers, journalisten en/of bedrijven echt iets doen met de beschikbare data. Zoals data transformeren in kennis, ideeën en acties. De provincie Groningen heeft met het Europese innovatie project ROUTE-TO-PA  – onderdeel van het Actieplan Open Overheid – de afgelopen anderhalf jaar ervaring opgedaan met het proces van nominale naar meer effectieve transparantie. Dat wil zeggen: het proces van aanbodgerichte (nominale) naar vraaggerichte (effectieve) transparantie.

Het stimuleren van hergebruik van Open Data staat centraal bij het project ROUTE-TO-PA, wat staat voor Raising Open and User-friendly Transparency Enabling Technology for Public Administration (zie www.routetopa.eu). Bij de start van het project had de provincie Groningen samen met de gemeente Groningen 70 datasets op de gezamenlijke portal staan. De datasets die er op stonden werden echter nauwelijks gebruikt. Ook kreeg de provincie nauwelijks feedback op haar datasets.

ROUTE-TO-PA is niet gericht op commercieel hergebruik van open data, maar analyseert hoe open data kan bijdragen aan maatschappelijke vraagstukken. De provincie Groningen is in samenwerking met burgers, onderzoekers en studenten aan de slag gegaan met vraagstukken rondom het beleidsthema leefbaarheid. Op basis van deze eerste ervaringen kunnen vijf lessen worden getrokken.

1. Werk samen met burgerinitiatieven

Door samen te werken en te communiceren met vertegenwoordigers van burgerinitiatieven werd voor de provincie duidelijk aan welke datasets behoefte is. Aan het begin van het project heeft de provincie twee burgerinitiatieven die al actief waren op het gebied van leefbaarheid benaderd. Met deze initiatiefnemers is besproken aan welke vraagstukken zij werken en welke specifieke informatie of data zij nodig hebben.

2. Betrek verschillende vormen van expertise

In het overleg met de stakeholders kwam naar voren dat voor effectieve transparantie mensen met verschillende rollen nodig zijn. De stakeholders die de vraag hadden geformuleerd vroegen bijvoorbeeld hun collega’s met datavaardigheden om de open data te duiden. Ook binnen de provincie waren mensen met verschillende kennis en expertise nodig: zowel beleidsmedewerkers als dataspecialisten. Tenslotte werden er ook innovatieve oplossers bij het project betrokken: studenten van de Universiteit Utrecht die in samenwerking met de provincie en de stakeholders op basis van open data ideeën en inzichten genereerden voor de vraagstukken.

3. Ga op zoek naar relevante data

Het afstemmen van de behoeften aan data van de burgerinitiatieven en de beschikbare overheidsdata bleek een uitdaging. De data die de provincie op het moment van het project op de portal had staan bevatte wel demografische informatie en andere datasets gerelateerd aan leefbaarheid, maar meer informatie en andere datasets bleken in het gesprek met de stakeholders nodig te zijn. Bovendien bleken relevante datasets verspreid te zijn over diverse organisaties. De Provincie beschikt niet over haar eigen onderzoeksbureau waardoor het afspreken van het eigenaarschap van data in contracten met derden van essentieel belang bleek. Daarnaast bleek de beschikbare data soms te generiek te zijn voor het specifieke vraagstuk of niet analyseerbaar door een gebrek aan metadata.

4. Zorg voor steun binnen de organisatie

Steun binnen de organisatie – zowel op ambtelijk als politiek niveau – is een belangrijke voorwaarde voor het slagen van het project. Vanaf het begin van het project zijn daarom zowel informatiekundigen als de beleidsafdeling ‘Ruimte en Samenleving’ (waar de opgave leefbaarheid onder valt) betrokken. Zij zijn samen in gesprek gegaan met de burgerinitiatieven. In eerste instantie werd het project vooral gedragen door enkele enthousiastelingen, maar door open data te koppelen aan maatschappelijke vraagstukken, groeit ook het bewustzijn van de mogelijkheden van open data binnen de organisatie.

5. Zie het als leerproces

Het werken met open data rondom maatschappelijke vraagstukken van burgers, kan beschouwd worden als een gezamenlijk leerproces. Het is een nieuwe en innovatieve manier van werken waarbij gedurende het proces ervaringen worden opgedaan die leiden tot nieuwe inzichten. Dit vraagt om een open houding van de betrokkenen, een bereidheid om de positie van de ander te exploreren en  een bereidheid om samen te werken.

Kortom, in het proces van nominale naar meer effectieve transparantie gaat het niet alleen om het zoveel mogelijk beschikbaar stellen van datasets. Het gaat vooral om de samenwerking en communicatie met gebruikers, om inzicht te krijgen in welke data relevant is voor maatschappelijke vraagstukken. Gebruikers kunnen data transformeren in kennis én kunnen impact genereren voor maatschappelijke vraagstukken. Onmisbaar hierbij zijn ook het betrekken van deelnemers met verschillende expertises en de steun binnen en buiten de organisatie!

Bronnen:

Grimmelikhuijsen, S. G. and Feeney, M. K. (2016), Developing and Testing an Integrative Framework for Open Government Adoption in Local Governments. Public Administration Review. doi:10.1111/puar.1268

Heald, D. (2006). Varieties of Transparency. In C. Hood, & D. Heald, Transparency the Key to Better Governance. Oxford: University Press.

Meijer, A. (2013), Understanding the Complex Dynamics of Transparency. Public Administration Review, 73: 429–439. doi:10.1111/puar.12032