Van ‘gesloten, tenzij’ naar ‘open, tenzij’
Berichten over burgerschap (deel 4)

Een terugkerend thema uit de serie interviews over Open Overheid is de relatie met burgerschap. Wij selecteerden tien citaten uit eerdere interviews en leggen deze aan vier nieuwe geïnterviewden voor: Margriet van Galen (adviseur voor kleine culturele en sociale organisaties en is als actieve Arnhemmer betrokken geweest bij de oprichting van het BurgerServiceLab). Jacques Giesbertz (betrokken inwoner van Den Haag en ondernemer met BuzzyChain en BUZZ Den Haag), Christian Schouten (fractieassistent/commissielid D66 Alkmaar en beleidsmedewerker bij het ministerie van Financiën) en Ties de Ruijter (directeur van het Landelijk Samenwerkingsverband Actieve bewoners).

Van links naar rechts: Margriet van Galen, Jacques Giesbertz, Christian Schouten en Ties de Ruijter

Iedere blog uit deze serie start met een citaat uit een eerder gehouden interview over Open Overheid. Dit keer is dat een citaat van Digicommissaris Bas Eenhoorn: “Je hebt ook de principiële mensen, daar hoor ik bij. Ik vind dat praktische prachtig, maar ik vind dat wij principieel openbaar bestuur zijn. Principieel zijn we van iedereen. Principieel is het dus: ‘open, tenzij’.”

Wat zou het van jou per belastingbetaler mogen kosten om de knop om te zetten van ‘gesloten, tenzij’ naar ‘open, tenzij’?
Ties de Ruijter: De tegenvraag die bij mij opkomt is: wat heeft geslotenheid allemaal al niet gekost? Als we het hebben over de kloof tussen bewoners en overheidsbureaucratie, over mismatches tussen wat de overheid aanbiedt en wat mensen werkelijk nodig hebben, dan denk ik dat openheid heel veel kan opleveren. Veel mensen ervaren geluk als ze grip op hun eigen leven hebben, dat brengt dan ook veel minder maatschappelijke kosten met zich mee. Dus Open Overheid verdient zichzelf terug! Maar natuurlijk gaat hier wel ‘de kost voor de baat uit’, dus er zal wel degelijk een investering nodig zijn.

Christian Schouten: Dit zou niets hoeven te kosten. Open Overheid is geen activiteit, maar een mentaliteit. Open Overheid is dus geen project, begrenst in de tijd en dus ook in kosten. Als iedereen bij alles wat hij of zij toch al doet vanaf nu de knop van gesloten naar veel meer open draait, dan gaat dat zeker effect opleveren terwijl het niets kost.

“Open Overheid is geen activiteit, maar een mentaliteit.” – Christian Schouten

Jacques Giesbertz: Ik heb meerdere Wob-verzoeken op mijn naam staan en ik ben mede daardoor groot voorstander van ‘open, tenzij’. In de vraag lijkt vervolgens de aanname opgesloten dat dit veel geld moet kosten. Is dat nu werkelijk zo? Het openbaar maken van stukken hoeft toch niet zo ingewikkeld te zijn? Als iedereen in Den Haag één euro op tafel legt, dan kan de gemeente toch voor ongeveer een half miljoen besteden? Dat lijkt me meer dan genoeg.

“Als de overheid gesloten en defensief blijft, dan dreigt er een legitimiteitsprobleem te ontstaan.” – Ties de Ruijter

Jacques Giesbertz: Je kunt de vraag ook omdraaien: hoeveel misgelopen euro’s accepteren we doordat de overheid niet open is? Een Open Overheid staat veel beter in verbinding met de samenleving. Kennis en informatie stromen veel makkelijker heen en weer, dus voor mij is het een ‘no brainer’. Als je alleen al kijkt naar het wantrouwen dat een gesloten overheid oproept. De prijs voor dat wantrouwen is enorm en niet aanvaardbaar.

Margriet van Galen: Ik heb geen idee wat ‘open, tenzij’ zou mogen kosten. Maar mijn tips zouden zijn: begin bij de belangrijkste onderdelen en dossiers en spreidt de afschrijving van de kosten over meerdere jaren. En als belangrijkste: op termijn levert het geld op dus begin gewoon met deze omslag. Natuurlijk moeten de kosten redelijk zijn en het draagvlak voor Open Overheid niet ondermijnen.

Wat zou er wat jullie betreft moeten gebeuren?
Margriet van Galen: Het gaat mij vaak vooral om het achterhalen van de belangrijkste argumenten en feiten die tot een besluit leiden. Die kunnen toch snel beschikbaar komen? Alle onderliggende details zijn maar voor een hele kleine groep interessant. Begin dus bij het actief openbaar maken van de hoofdlijn. Faseer je aanpak. Neem de tijd. Bij veranderingen als deze vind ik tijd en draagvlak belangrijker dan geld.

Christian Schouten: In de belevingswereld is het vaak nog steeds ‘gesloten, tenzij’. Bij de ambtenaren en bestuurders merk ik toch wel een defensieve houding ten aanzien van openheid. Vaak is de mond nog wel vol van ‘open, tenzij’, maar het resultaat is er meestal nog niet naar. Dat is erg jammer omdat dit betekent dat de boodschap nog niet is geland. Voor het Leer- en Expertisepunt Open Overheid is dus nog veel missiewerk te doen. Wat zou als eerste in aanmerking komen om openbaar te maken? Wat mij betreft: de antwoorden op een Wob-verzoek. Makkelijk scoren is het dan als overheden die antwoorden meteen online publiceren en voor iedereen toegankelijk maken. Toch gebeurt dat vaak niet. En dat moet veranderen.

“Een open overheid staat veel beter in verbinding met de samenleving, dus voor mij is Open Overheid een ‘no brainer’.” – Jacques Giesbertz

Ties de Ruijter: De notulen van teamvergaderingen open gooien zie ik niet als openheid, want dan krijg je teksten die alleen voor insiders, zoals ervaren lobbyisten en old boys networks, begrijpelijk zijn. Je kunt bijvoorbeeld de agendering van onderwerpen wel zichtbaar maken, maar daarmee is het nog niet meteen verstaanbaar en invoelbaar. Je moet als overheid de eigen binnenwereld vertalen, zodat iedereen het kan snappen. Kom bij mij dan niet aan met glossy folders, maar met een eerlijk en begrijpelijk verhaal. Een verhaal waar ik om gevraagd heb. Anders voel ik me niet serieus genomen. Begin bij die dossiers waaraan behoefte bestaat.

Christian Schouten: Ambtenaren en overheden zouden veel meer samenleving inclusief moeten denken. Dus verder dan alleen open publicatie voor collega’s, maar veel meer open voor de gehele samenleving. Je zou eenvoudig kunnen starten door op één gemeentepagina alle documenten rond één of meerdere thema’s te publiceren. Het plaatsen van die documenten hoeft toch niet zoveel te kosten? Een gemeentewebsite kan toch ook een samenwerkingsruimte met inwoners zijn in plaats van een ‘folder met een stekker eraan’? Of publiceer gewoon eerst eens alle documenten waar geen enkel bezwaar tegen is om ze vrij te geven.

“Bij veranderingen als deze vind ik tijd en draagvlak belangrijker dan geld.” – Margriet van Galen

Ties de Ruijter: Het gaat niet alleen maar om Open Data en Open Verantwoording, maar ook om Open Agendering, actieve bewoners écht invloed geven op wat er gebeurt, échte verbinding, écht werken vanuit de gehele samenleving waar hoger en lager opgeleiden en de overheid zelf onderdelen van zijn. Het effect is dat bewoners zich veel meer betrokken voelen, veel meer ‘eigenaar’ en ‘probleem oplosser’. Als de overheid gesloten en defensief blijft, dan dreigt er een legitimiteitsprobleem te ontstaan.

Tot slot een reactie van degene met wiens citaat we startten: Bas, wat wil jij nog toevoegen naar aanleiding van bovenstaande?
Bas Eenhoorn: Vanuit mijn verantwoordelijkheid voor de overheidsbrede generieke digitale infrastructuur (GDI) kan ik alleen maar een pleitbezorger zijn voor een zo open mogelijke overheid. De afweging of je dit wel of niet doet is geen financiële, maar raakt het wezen van de publieke opdracht. Daarnaast draagt openheid ook bij aan een maximaal maatschappelijk rendement van alle informatie en voorzieningen die we met belastinggeld realiseren.

Onze vraag aan de lezers van deze blog is: wat mag ‘open, tenzij’ wat jou betreft kosten? Laat het ons weten via @OpenOverheidNL.

Overige Berichten over Burgerschap:
Deel 1: De burger beslist
Deel 2: De burger als eindgebruiker
Deel 3: Is een vrije burger een blije burger?
Deel 4: Van ‘gesloten, tenzij’ naar ‘open, tenzij’
Deel 5: Is een overheid met de regie in handen ouderwets?
Deel 6: Openheid zorgt voor nieuwe dynamiek met inwoners
Deel 7: Vertrouwen met de Wob-shop