“Er moet een schepje bovenop om de overheid écht te openen”

Gastblog door Paul Maassen (Director for Civil Society Engagement bij Open Government Partnership)

‘Vertrouwen in de toekomst’ is het motto van het nieuwe kabinet. Een thema dat mooi aansluit bij de ambitie van het Open Government Partnership (OGP), waar Nederland samen met 73 andere landen deel van uitmaakt. Open Overheid gaat over veel meer dan de overheid efficiënter en effectiever maken. Deze nieuwe benadering van overheid gaat uiteindelijk over het sterker maken van samenlevingen. Door meer burgerparticipatie en dialoog kun je het vertrouwen van de burger in de overheid – en dat van de overheid in de burger – versterken.

En dat is hoognodig. Volgens de jaarlijkse Edelman Trust Barometer is 2017 het jaar van ‘Trust in Crisis’. Slecht 52% van de Nederlanders heeft vertrouwen in instituties (voor de goed geïnformeerde burgers ligt dat 10% hoger). Als je naar sectoren kijkt, ligt het voor het bedrijfsleven op 60%, voor de media op 52%, de overheid op 51% en Ngo’s slechts op 46%. En daar doet Nederland het in de westerse wereld niet eens heel slecht mee.

In de recente OGP publicatie ‘Trust: the fight to win it back’ schrijft Eurocommissaris Frans Timmermans dat transparantie instituties kan helpen om dat vertrouwen terug te winnen. Hij voegt daaraan toe dat we niet langer in een ‘vertrouw me’ samenleving leven, maar in een ‘laat maar zien’ samenleving waar burgers dagelijks willen zien wat de overheid doet met haar macht en middelen. En ze willen niet alleen zien wat er in hun samenleving gebeurt, ze willen er ook actief aan deelnemen.

Paul Maassen (OGP)

Stap naar meer vertrouwen
Binnen OGP neemt Nederland het voortouw in de discussie over vertrouwen en Open Overheid. In oktober organiseerde het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties samen met OGP een internationale bijeenkomst met vertegenwoordigers uit meer dan 10 ‘rijke landen’ die hun ervaringen en benaderingen deelden rond initiatieven die burgers betrekken en vertrouwen terugwinnen. Deze landen lopen internationaal voorop als het gaat om transparantie en accountability en staan steevast bovenaan in internationale ranglijsten. De filosofie van OGP is juist dat er voor ieder land altijd ambitie mogelijk is, als het op het verbeteren en versterken van overheden aankomt. Voor rijke landen ligt die uitdaging misschien bij het herijken van de relatie van burger en overheid, als stap naar meer vertrouwen.

Nederland valt binnen OGP op door zijn eigenzinnige, innovatieve en nieuwsgierige benadering van Open Overheid. De manier waarop Nederland probeert beter te communiceren met de burger is bijvoorbeeld inspirerend. Het nieuwe kabinet – en het nieuw te ontwikkelen OGP 2018-2020 Actieplan Open Overheid – geeft ruimte om nationaal een tandje bij te zetten en ook internationaal een leidende rol in te nemen.

De internationale agenda
OGP bestaat inmiddels 6 jaar. Een periode waarin de wereld complexer is geworden, de ruimte voor civil society kleiner, de rol van de media uitdagender, de macht van populisten en autocraten groter. Maar ook een periode waarin 74 deelnemende OGP-landen meer dan 3000 concrete hervormingen hebben doorgevoerd om overheden – nationaal en lokaal – sterker en opener te maken. En waarin er onverwacht grote stappen gemaakt zijn als het gaat om toegang tot informatie, Open Data, transparante aanbestedingen, lobby transparantie en ‘beneficial ownership’ (om maar een paar trends te noemen).

Internationaal definiëren we de ambitie voor OGP voor de komende jaren op twee niveaus:

1. We willen in alle landen meer ministeries, lokale overheden, parlementen, Ngo’s, burgers en bedrijven betrekken bij het definiëren, implementeren en kritisch volgen van Open Overheid commitments.
2. We willen op landenniveau meer ambitieuze commitments op een goede manier geïmplementeerd zien. Commitments die dichter bij de burger staan, door de thema’s waar ze over gaan (onderwijs, gezondheidszorg, stadsplanning, budgetten), door het betrekken van andere lagen van de overheid (stad/provincie) en door meer op participatie en responsiviteit te mikken, en iets minder op transparantie.

Eind 2016 nam OGP de ‘Paris Declaration’ aan. Die agenda stimuleert landen om zich op grote cruciale hervormingen te richten. Sommige daarvan lijken soms ver van de burger af te staan, maar zijn wel belangrijke pilaren van een andere, meer Open Overheid die de burger centraal zet en niet – zoals in sommige landen – zichzelf of een machtige elite. De agenda zorgt ook dat er genoeg commitments zijn die zich juist op thema’s richten die de burger aanspreken en mogelijkheden creëren om de burger actief te betrekken. Soms komen groot en participatie samen.

Wat staat er dan zoal in de ‘Paris Declaration’, wat is de internationale agenda voor de komende jaren? Dat gaat van ‘open public procurement’, via lobby transparantie, naar een publiek ‘beneficial ownership’ register. Van meer inclusief beleid maken, via meer participatie en responsiviteit rond publieke dienstverlening, tot het verbeteren van de kwaliteit en ‘uptake’ van Open Data.

Tot slot: er moet een schepje (of twee) bovenop
De wereld is complexer geworden. Er is veel vooruitgang geboekt de afgelopen jaren, maar ook door de tegenkrachten: wat betekent dat er een schepje bovenop moet om de overheid echt te openen. In het volgende actieplan zou Nederland een sterkere focus op participatiemogelijkheden kunnen overwegen, op thema’s waar de burger om geeft. Tegelijkertijd zou het niet misstaan om een aantal van de ambitieuze grote pijlers op te nemen.

Internationaal moeten we meer leiderschap zien van een kopgroep van landen die geeft om vertrouwen, participatie, liberale democratie. Een groep die ook innovatief is en vaak technologie slim gebruikt. Denk aan bijvoorbeeld Duitsland, Canada, Scandinavië. Nederland hoort daar zeker bij!

Met een nieuw kabinet – en met een minister van D66 huize die de waarden van Open Overheid in haar DNA zou moeten hebben – is er een kans voor meer ambitie nationaal én meer leiderschap internationaal. Als de overheid het vertrouwen wil terugwinnen van de burger – en de burger dat van de overheid – dan moet er een schepje (of twee) bovenop. Of in de woorden van Frans Timmerman: “Laat maar zien!”

Kom naar de lunchbijeenkomst ‘Open Overheid, hoe doen andere landen het?’
Meer weten over OGP en internationale Open Overheid voorbeelden? Kom dan naar de lunchbijeenkomst ‘Open Overheid: hoe doen andere landen het?’ Tijdens deze bijeenkomst vertelt Paul Maassen meer over OGP en internationale Open Overheid voorbeelden. Bekijk hier het volledige programma van de lunchbijeenkomst en meld je aan!

Beeld: Sebastiaan ter Burg