Hoe ver kan en moet openbaarheid gaan?

Open overheid leeft! Diverse ontwikkelingen, zoals het initiatiefwetsvoorstel open overheid (Woo) en de impactanalyse van de Woo – die binnenkort in de Eerste Kamer wordt besproken – laten dat zien. De hoogste tijd om weer eens goed bij dit thema stil te staan met een kennisbijeenkomst bij het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.

In opdracht van de directie Democratie en Burgerschap organiseerde het Leer- en Expertisepunt Open Overheid de lunchbijeenkomst ‘Ambtenaren en openbaarheid. De droom, het land en het tekort’. Eric Stokkink (afdelingshoofd Democratie bij de directie Democratie en Burgerschap) opende de bijeenkomst en benadrukte dat uit verschillende internationale rankings blijkt dat Nederland goed scoort als het om open overheid gaat. Dat wordt ook gezien door koplopers op het gebied van open overheid: een groepje Scandinavische landen nodigde Nederland uit voor een open overheid bijeenkomst in klein gezelschap. Dit neemt natuurlijk niet weg dat er nog genoeg uitdagingen zijn voor open overheid in Nederland.

Transparantie als toverstaf
Ton Baetens (van EMMA, Experts in Media en Maatschappij) en Arnout Ponsioen (van Duidt, advies, onderzoek en inspiratie) lichten tijdens de eerste presentatie een tipje van de sluier op van hun conceptessay ‘Ambtenaren en openbaarheid. De droom, het land en het tekort’. Ton en Arnout leggen momenteel de laatste hand aan dit essay over de houding van ambtenaren ten aanzien van open overheid.

In dit essay komt onder meer aan bod dat met de groeiende populariteit van populisten, de verkiezing van president Trump, de Brexit en ‘fake news’, de roep om ‘herstel van vertrouwen’ krachtiger is dan ooit tevoren. Maar zij zien ook dat ‘transparantie als toverstaf´ op steeds meer kritiek lijkt te kunnen rekenen.

Alvast meer weten over dit essay? Bekijk dan de presentatie van EMMA en Duidt.

“Laat het bestaande systeem werken voor meer openheid”
Ton Baetens en Arnout Ponsioen gebruiken de bijeenkomst en input van het publiek als voeding voor hun essay. De levendige discussie onder leiding van moderator Guido Rijnja (communicatieadviseur – Rijksvoorlichtingsdienst en ministerie van Algemene Zaken) komt dus goed van pas. Zijn eerste vragen brengen het gesprek lekker op gang: hoe ver kan en moet openbaarheid gaan? Waar raakt het je?

De meningen van de 40 aanwezigen lopen flink uiteen en zorgen voor een bruisende discussie. Diverse invalshoeken van open overheid passeren de revue. Voorbeelden zijn de mate van ‘beleidsintimiteit’ die beslotenheid rechtvaardigt, de ‘angst’ voor de hiërarchie die maakt dat ambtenaren soms (te?) terughoudend zijn en de zorgvuldigheid om als niet-democratisch gelegitimeerd ambtenaar niet jouw democratisch gelegitimeerde bewindspersoon voor de voeten te lopen.

Guido Rijnja, zelf ook nauw betrokken bij het onderwerp, geeft ook zijn kijk op openbaarheid. Volgens hem kun je “het systeem gebruiken om te veranderen. Voeg bijvoorbeeld aan elk ministerraad besluit een publieksparagraaf toe.”

“Zo werkt het hier”
Tijdens de tweede presentatie deelt Max Herold (van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid) de resultaten van zijn proefschrift ‘Omgaan met ongeschreven regels’. Hij laat het publiek in een notendop zien welke ongeschreven regels – ook wel: “zo werkt het hier” – er eigenlijk zijn bij de overheid. Ook gaat hij in op de strategieën die ondernemende ambtenaren inzetten om ‘van buiten naar binnen’ te werken.

Max vertelt daarnaast over zijn open methode om beleid te maken: Open Multi Stakeholder Beleidsontwikkeling (OMSBO). Dit is niet één methode, er zijn meerdere werkwijzen en ‘tools’ voor open beleidstrajecten. En je zou denken dat iedereen buiten de overheid blij is met een open aanpak, maar volgens Max is dat niet het geval: “Niet iedereen is blij met een open methode. Niet alleen binnen de overheid maar ook daarbuiten, zoals bij lobbyisten, is weerstand.”

Bekijk de presentatie van Max Herold voor een overzicht van ongeschreven regels en meer informatie over OMSBO. Let bij het gebruik van zijn informatie wel op het copyright.

—

De directie Democratie en Burgerschap van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties is opdrachtgever van zowel het onderzoek naar de houding van ambtenaren tegenover openbaarheid als van de kennisbijeenkomst op 7 juni 2017.