Verdwijnende politieke partijen
3 over democratie (deel 2)

Gaan politieke partijen verdwijnen in hun rol van intermediair tussen burger en uitgevoerd beleid? Dat is de centrale vraag in deze tweede blog van een tiendelige serie over Open Overheid en democratie. Aan het woord komen Merel Heijke, Martijn Kool en Hans Alberse. Merel is consultant inzicht en sturingsadvies bij KING, Kwaliteitsinstituut Nederlandse gemeenten en sterk betrokken bij Democratic Challenge. Martijn is directeur van het Centrum voor Budgetmonitoring en Burgerparticipatie en oud-partijvoorzitter van een lokale afdeling van een politieke partij). Hans is oud-raadslid, oud-wethouder in de gemeente Rheden en oud-burgemeester binnen de gemeente Lingewaal en Oude-IJsselstreek; ooit begonnen als vrijwilliger in een wijkcentrum en sinds vorig jaar als zelfstandige werkzaam als adviseur Vernieuwing Democratie.

Van links naar rechts: Merel Heijke, Martijn Kool, Hans Alberse

Iedere blog start met een citaat uit een eerder gehouden interview over Open Overheid. Dit keer is dat een citaat van Mieke van Heesewijk, programmamanager bij het SIDN fonds: “Internet haalt overal de intermediair uit. Kijk naar de muziekindustrie, makelaars, notarissen, huisartsen, het onderwijs. Ook de politiek, die tenslotte de intermediair is tussen burger en uitgevoerd beleid, zal hiermee te maken krijgen.”

Onder welke omstandigheden denken Martijn, Merel en Hans dat de politieke partijen als intermediair zouden kunnen verdwijnen?
Martijn Kool: Ik denk dat de politieke partijen sterk op weg zijn om zichzelf op te heffen. Ik vind dat er te veel politieke partijen zijn en ik vind dat ze te gesloten zijn. De partijdemocratie heeft niet de toekomst. We zijn in Nederland ten onrechte heel tevreden met onszelf. Dat zag ik bijvoorbeeld in Mexico tijdens de tweejaarlijkse conferentie van het Open Government Partnership (OGP). Ik maak me zorgen dat we ons zo weinig zorgen maken over de staat van onze democratie. Ik merk dat mensen uit het voormalig Oostblok en voormalig Rusland vaak mentaal veel meer met democratie bezig zijn en daar in de praktijk soms ook verder zijn dan wij in Nederland. Voor hen is democratie veel meer een verworvenheid dan voor ons. Maar ja, wie niet goed op zijn democratische verworvenheden let, loopt de kans ze kwijt te raken.

“Ik denk dat politieke partijen als intermediair zouden kunnen verdwijnen als we naar een Open Data Democratie toegaan.” – Merel Hijke

Merel Heijke: Ik denk dat de volksvertegenwoordigende rol heel anders ingevuld gaat worden. Misschien is er best nog wel een volksvertegenwoordigende functie voor politici weggelegd, maar we kunnen er niet omheen dat het volk zichzelf op termijn steeds vaker direct zal gaan vertegenwoordigen. Politici worden dan misschien mensen die goed zijn in het begeleiden van die besluitvormingsprocessen. Politici zijn dan niet meer kaderstellend op onderwerp of inhoud, maar kaderstellend op het proces. De controlerende functie kan ook door onderzoekers of auditors worden ingevuld waarop politici dan eventueel nog een marginale toets uitvoeren. Ik denk dus dat politieke partijen als intermediair zouden kunnen verdwijnen als we naar een Open Data Democratie toegaan, dus een Open Overheid die er voor zorgt dat iedereen kan meedoen aan besluitvormingsprocessen waardoor het democratisch gehalte van Nederland groeit.

Hans Alberse: Ik verwacht dat binnen nu en twintig jaar de huidige politieke partijen als intermediair wel verdwenen zullen zijn. De achterbannen zijn nu al voor een deel verdwenen. Kiezers herkennen zich niet meer in politieke partijen en willen steeds vaker zichzelf vertegenwoordigen. Het gevolg op dit moment is een versplinterd en steeds wisselend politiek landschap waarin het moeilijk is om kwalitatief goede volksvertegenwoordigers te vinden met visie en continuïteit. Terwijl in de samenleving juist vaak mensen te vinden zijn die veel weten, ideeën hebben en veel kwalitatief goede verbindingen maken met anderen, maar zich absoluut niet aan een politieke partij willen binden. Er ontstaan dus nieuwe bewegingen van groepen mensen die zich ergens gezamenlijk voor willen inzetten, zoals bijvoorbeeld energiecorporaties, buurtverenigingen, belangenorganisaties, spontane initiatieven. Gemeenteraden gaan – noodgedwongen – een bescheiden rol spelen en komen misschien nog 2 of 3 keer per jaar bij elkaar. Meningsvorming en besluitvorming vinden op verschillende wijze plaats, afhankelijk van reikwijdte, betrokkenheid, financiën en impact voor de samenleving van een vraagstuk.

Wat gebeurt er als we op de huidige voet doorgaan?
Martijn Kool: Als politieke partijen doorgaan met over onnodig veel zaken achter de schermen besluiten nemen dan krijg je oproer. Ik ben mijn hele leven al heel erg politiek geïnteresseerd geweest, bijvoorbeeld als voorzitter van een lokale afdeling van een politieke partij. Vroeger zat ik gekluisterd aan het televisiescherm als er debatten werden uitgezonden vanuit de Tweede Kamer. Maar nu zie ik vooral mensen elkaar zwartmaken en beschuldigen. Daar keer ik me van af. De politiek wordt zo totaal ongeloofwaardig.

“Wie niet goed op zijn democratische verworvenheden let, loopt de kans ze kwijt te raken.” – Martijn Kool

Hans Alberse: Het is ernstig gesteld met de positie van de lokale politiek nu. Er zijn ‘domeinen’ ontstaan: politiek en (de echte) maatschappij. En die zijn te weinig verbonden. Daardoor heeft de politiek vaak niet in de gaten hoe ver die samenleving al is. De eisen aan raadsleden nemen hierdoor alleen maar toe. Ik snap de terughoudendheid om gemeenteraadslid te worden wel. Het gaat ook niet goed vanuit inwonersperspectief. Zo laten gemeenten inwoners nog steeds inspreken in raadsvergaderingen en doen er dan vaak niets mee. Onoprechte interactie. Mensen voelen dat. Moeten we dan de wijken in? Nee, volgens mij is dat te geforceerd. Als je als politicus moet je gewoon deel uitmaken van je buurt, dus praat met ondernemers, praat met je buurman op straat, met de vrijwilligers van de brandweer, de voetballers, en carnavalvierders. Je kunt pas een goede volksvertegenwoordiger zijn als je ook op die plekken, in de haarvaten van de samenleving je inspiratie kunt opdoen. Vanuit die inspiratie kun je zorgen dat de politiek en samenleving in elkaar overvloeien, zorgen dat het niet twee losse werelden zijn. Volksvertegenwoordigers worden dan volksverbinders. Zij voelen en zien wat er gebeurt en leggen verbanden, contacten, verbinden zich met (nieuwe) netwerken in de samenleving.

Merel Heijke: De samenleving organiseert zich rond netwerken en het is zoeken hoe we dat vertalen naar democratie. Dus laten we proberen niet alleen vanuit de bestaande situatie te redeneren naar iets nieuws, maar vanuit de oorspronkelijke maatschappelijke behoefte naar nieuwe vormen van democratie. Dat is één van de redenen waarom we destijds zijn gestart met Democratic Challenge.

“Volksvertegenwoordigers worden volksverbinders.” – Hans Alberse

Tot slot een reactie van degene met wienst citaat we deze blog startten: Mieke, wat vind je van de reacties op jouw citaat?
Mieke van Heesewijk: Ik vind het interessant om te zien dat alle drie de reacties voortbouwen op het idee dat internettechnologie de intermediaire rol van de politiek aantast. De aanwezigheid van internet is hiervan zeker niet de enige oorzaak, door de schrijvers worden verschillende andere oorzaken genoemd: het versplinterde politieke landschap, de geslotenheid van politieke partijen, de netwerksamenleving, het gebrek aan transparantie, weinig besef van democratische principes en waarden, etc. Een stichting als Netwerk Democratie is al jaren bezig met allerlei experimenten op het gebied van democratische innovatie, die op deze toekomst anticiperen. Netwerk Democratie – platform voor democratische innovatie – draagt bij aan een veerkrachtige democratie, door met behulp van nieuwe technologie de betrokkenheid van burgers te vergroten. Eind vorig jaar kwam ook het Rathenau Instituut met de oproep om burgers met technologie bij politiek te betrekken. Nu is het nog wachten op de politieke partijen zelf om hier een duidelijke visie op te ontwikkelen.