1. Transparantie in de Wet op de politieke partijen

Actiehouder: Ministerie van BZK
In samenwerking met: Partijen die betrokken zijn in elk wetgevingsproces (ministeries, Raad van State)

De Wet financiering politieke partijen (Wfpp) wordt onderdeel van de Wet op de politieke partijen (Wpp). Op dit moment is de Evaluatiewet Wfpp, een voorstel voor de aanpassing van de Wfpp, in behandeling bij de Tweede Kamer. Hierin is onder andere aandacht voor de herkomst van giften aan politieke partijken. Waar en bij wie komt het geld precies vandaan? Ook worden aan politieke partijen gelieerde organisaties (neveninstellingen) verplicht om – net als de politieke partijen en de kandidaten – voorafgaand aan de Tweede Kamerverkiezingen aanvullende informatie over giften en schulden openbaar te maken.

Op 21 juni 2021 bood de minister van BZK een nota naar aanleiding van het verslag over dit voorstel aan de Tweede Kamer aan. Bekijk de nota over het wetsvoorstel op Rijksoverheid.nl.

De parlementaire behandeling van het wetsvoorstel gaat na het zomerreces verder.

2. Transparantie verkiezingsproces

Actiehouder: Ministerie van BZK
In samenwerking met: Partijen die betrokken zijn in elk wetgevingsproces (ministeries, Raad van State)

Sinds 1 januari 2019 zijn gemeenten wettelijk verplicht om de processen-verbaal van alle stembureaus, met daarin de uitkomsten van het tellen van de stemmen, te publiceren op de gemeentelijke website. Gemeenten gebruiken software bij de totalisering van de uitslagen op stembureauniveau.

Bij de afgelopen Tweede Kamerverkiezing (maart 2021) gold de wettelijke verplichting om ook het door die programmatuur gegenereerde bestand – met alle gedigitaliseerde uitslagen op kandidaats- en stembureauniveau – te publiceren op de website van de gemeente. Zo kunnen belangstellenden de totstandkoming van de verkiezingsuitslag narekenen.

Bij de Tweede Kamerverkiezing van maart 2021 is een begin gemaakt met het publiceren van deze documenten op een centrale plek. Gemeenten leverden een vaste website aan bij de Kiesraad waar kiezers de documenten kunnen vinden. De documenten moeten hier tot drie maanden na de verkiezingsdatum vindbaar zijn. Op de website van de Kiesraad is een portaal met een overzicht. Zo wordt informatie over de verkiezingsuitslagen makkelijker vindbaar.

De minister van BZK constateerde in de evaluatie van de Tweede Kamerverkiezing dat nog niet alle gemeenten zich houden aan de wettelijke publicatieverplichtingen. En dat de manier van publicatie erg verschilt tussen gemeenten. Zij gaat met de Kiesraad, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en de Nederlandse Vereniging voor Burgerzaken (NVVB) in overleg over de vraag hoe dit bij de volgende verkiezingen weer iets beter kan.

3. Digitale Democratie

Actiehouder: Ministerie van BZK en Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG)

In samenwerking met: Provincie Zuid-Holland, Provincie Groningen, Netwerk democratie, Rathenau Instituut

De afgelopen maanden is de reeks colleges van de ‘Democratie in Actie Academie’ voortgezet. Overheden leerden in drie colleges meer over onder andere Brainstormtools, vlog- en podcasttools en Stemtools. Daarnaast werken we aan nieuwe provinciedeals. Drie provincies hebben zich gemeld om samen met gemeenten te werken aan eigen participatieplatfora.

Ook heeft Netwerk Democratie een eerste pilot met de tool Polis uitgevoerd door inwoners te betrekken bij de discussie over coronatestbewijzen. Tot slot organiseerden we op 29 april een introductiesessie voor gemeenten die meer informatie willen over waar te beginnen als je zelf als overheid werk wilt maken van digitale participatie van inwoners bij vraagstukken.

4. Vervolg Open Wob

Actiehouder: Provincie Noord-Holland
In samenwerking met: Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), Waterschappen, verschillende gemeenten, Nationale Politie, verschillende provincies en Open State Foundation (OSF)

Het Open Wob project heeft er paar nieuwe enthousiaste deelnemers erbij, waaronder de Waterschappen. Dat biedt de mogelijkheid om de standaard te toetsen aan andere overheidsorganisaties. We zien dat een aantal gemeenten, vanuit de proeftuinen van VNG, samen met KOOP concrete stappen zet om de standaard technisch in de eigen organisatie te implementeren. Er wordt ook getest hoe de aansluiting op PLOOI geregeld kan worden. Een van de deelnemers is bij deze projectgroep aangesloten en met de naderende Woo geeft dit voor iedereen een goed inzicht wat er geregeld moet worden ten aanzien van de Wob-informatie.

We staan nu voor de zomervakantie en in het laatste overleg willen we:

1. de nieuwe werkgroep leden op gang helpen;
2. een concept plan van aanpak opleveren;
3. de nieuwe detailplanning doornemen met de deelnemers.

Na de zomer gaan we met nieuwe energie verder met het aansluiten van de Wob informatie op PLOOI.

5. Actieve openbaarmaking Rijk

Actiehouder: Rijksprogramma Duurzaam Digitale Informatiehuishouding (RDDI)
In samenwerking met: Ministeries

Binnen het project Actieve Openbaarmaking Overheidsinformatie van RDDI hebben we een nieuw overzicht gemaakt van actief openbaar te maken informatiecategorieën (Woo en kabinetsreactie POK), inclusief fasering. Momenteel vindt er onder regie van BZK interdepartementale afstemming hierover plaats.

Samen met Bureau Algemene Bestuursdienst (BABD) organiseerden we in mei en juni een masterclass Actieve openbaarmaking, inclusief voorbereidende e-learning, voor managers van schaal 15 en hoger. Het doel van de masterclass was deze managers bewust te maken van hun rol bij het actief openbaar maken van overheidsinformatie. De masterclass was volgeboekt. Mogelijk volgen er vervolgsessies, eventueel voor andere doelgroepen.

In de Kabinetsreactie op de POK is actieve openbaarmaking van beslisnota’s toegezegd. Beslisnota’s voor de categorieën ’wetgeving’ en ‘beleidsvorming’ worden per 1 juli 2021 actief openbaar. Voor alle categorieën wordt de ‘standaardbeslisnota’ als sjabloon gebruikt, zo is bepaald in de beleidslijn actieve openbaarmaking nota’s. We zijn door de secretaris-generaal van BZK gevraagd de implementatie van dit sjabloon in de IT-systemen te coördineren en in afstemming met BZK/CZW te kijken wat nodig is op gebied van werkinstructie.

6. Direct Duidelijk Brigade

Actiehouder: Ministerie van BZK
In samenwerking met: Verschillende gemeenten, provincies, waterschappen, ministeries en met de Nederlandse Taalunie en ‘Lezen en Schrijven’

De Direct Duidelijk Tour wordt nog steeds goed bekeken met per aflevering gemiddeld 300 live kijkers. De Tour wordt daarom ook na de zomer voortgezet. Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid heeft op 19 april de Direct Duidelijk Deal ondertekend. Een VNG Aanjaagteam gaat het komende jaar bij gemeentebestuurders langs om aandacht te vragen voor begrijpelijke taal en hulpbehoefte op te halen. Stichting Lezen en Schrijven en stichting ABC organiseren inspiratiesessies met ervaringsdeskundigen laaggeletterdheid om te laten zien waar deze groep mensen tegen aan loopt bij overheidsdiensten en hoe je ervaringsdeskundigen kunt inzetten voor een testpanel. De Brigade organiseert regionale sessies om het lokale netwerk van ambtenaren te versterken en de Direct Duidelijk Doen regeling te promoten.

7. De toekomst van ‘Beleidsintimiteit’

Actiehouder: Instituut voor Maatschappelijke Innovatie (IMI)
In samenwerking met: Ministerie van BZK, Ministerie van Algemene Zaken, verschillende andere ministeries en Open State Foundation (OSF)

Transparantie versus vertrouwelijkheid. Over dit dilemma gaat het actiepunt ‘De toekomst van beleidsintimiteit’. Aan de ene kant is er het belang van een goede, democratische en transparante bestuursvoering. De kwaliteit van de bestuurlijke besluitvorming kan toenemen indien het maatschappelijk debat gevoed wordt met alle beschikbare kennis en alle relevante overwegingen en argumenten, ook indien deze afkomstig zijn van ambtenaren. Aan de andere kant is er ook het belang van een noodzakelijke vertrouwelijkheidsrelatie tussen bewindspersonen en de ambtelijke organisatie, waarbij sommige overwegingen in vertrouwen gedeeld kunnen worden.

In de Wet open overheid (Woo) en de kabinetsreactie op het POK-rapport staan nieuwe regels en afspraken op het gebied van beleidsintimiteit. Er kan minder snel een beroep gedaan worden op de uitzonderingsgrond ‘persoonlijke beleidsopvattingen, bestemd voor intern beraad’.

Voortgang juni 2021

1. Analyse van enkele Wob-dossiers, typologie persoonlijke beleidsopvattingen.
2. Analyse van reeks nota’s uit 2020 over enkele grote ‘maatschappelijk betwiste’ dossiers. Over welke passages zouden ambtenaren ‘zenuwachtig worden’ indien deze openbaar worden? Gesprekken met betrokken beleidsambtenaren en directieteams.
3. Interviews met Wob juristen, beleidsmedewerkers, topambtenaren, bestuurders, wetenschappers en maatschappelijke organisaties.
4. In het voorjaar van 2021 vonden enkele digitale bijeenkomsten plaats in de vorm van expertmeetings en masterclasses.

8. Investeren in vakmanschap

Actiehouder: Ministerie van Algemene Zaken (AZ) en de Voorlichtingsraad

Wat vraagt open overheid van ons gedrag? Die vraag staat centraal in dit actiepunt. Met een gevarieerd gezelschap uit de praktijk van gemeenten, uitvoeringsorganisaties en departementen is begonnen kritieke situaties en bevorderende en belemmerende factoren te inventariseren. Het is de bedoeling om in te zoomen op enkele belangrijke dilemma’s. Daarbij wordt onder meer gekeken naar de ervaren veiligheid en behoedzaamheid en omgang met de media. In gesprekken met collega’s en experts komen naar verwachting veel praktische handreikingen naar voren, om eerder en actiever de spreekwoordelijke kaarten van de borst te halen. De komende periode zal ook worden bekeken hoe dit actiepunt raakt aan andere activiteiten op het vlak van actieve openbaarheid: het thema is ‘hot’.

Lees ook de blog ‘Openbaren. Een kwestie van inter-esse’ van actiehouder Guido Rijnja op iBestuur.nl.

9. Contract Register

Actiehouder: Ministerie van BZK
In samenwerking met: Chief Procurement Officer Rijk en Open State Foundation (OSF)

Begin mei publiceerde OSF haar rapport Hoe ontsluiten wij inkoopinformatie, een inventarisatie van de behoeften van (her)gebruikers, met zeven aanbevelingen om tegemoet te komen aan de behoeften van de gebruikers van inkoopinformatie van het Rijk.

Op 10 mei organiseerde NEVI-publiek het webinar Open Inkoop in Beeld. Hierin ging een panel, bestaande uit onder andere Serv Wiemers (directeur OSF), André Weimar (Chief Procurement Officer Rijk) en Adriana Homolova (onderzoeksjournalist), het gesprek aan over het OSF-rapport en het gewenste vervolg hierop. Een van de uitkomsten was dat om de informatie compleet en op orde te krijgen een cultuuromslag nodig is. Niet alleen bij politici en ambtenaren maar ook bij de externe stakeholders. Alleen dan kan samen worden een gewerkt aan een Rijksinkoop met een zo groot mogelijke impact.

Op dit moment werkt het Rijk aan de beleidsreactie op het OSF-rapport, waarin zij reageert op alle aanbevelingen in het rapport.

Lees de samenvatting van het Webinar Open Inkoop in Beeld en kijk het terug.

10. Open Data Communities

Actiehouder: Ministerie van BZK, Kennis- en exploitatiecentrum Officiële Overheidspublicaties (KOOP) en data.overheid.nl
In samenwerking met: Organisaties die actief zijn in een van de vakgebieden van de data communities, zoals Dienst Uitvoering Onderwijs en het Geonovum

Er zijn diverse successen behaald de afgelopen periode. Zo zijn de communities sociale zekerheid en migratie geopend. Vanaf nu zijn er dus 5 communities beschikbaar via data.overheid.nl. Daarnaast hebben we een nieuw forum gelanceerd.

Onze impact stories worden wekelijks aangevuld en doorzoekbaar gemaakt. Bekijk de impact stories met verhalen over wat je met data kunt. Tot slot voeren we diverse pilots uit om data beter inzichtelijk te maken. Daar komen we in de volgende update op terug.

Heb je ideeën over de communities, wil je een community starten of wil je kennis delen over impact? Doe dan met ons mee en meld je aan: data@koop.overheid.nl.

11. Open Source

Actiehouder: Ministerie van BZK
In samenwerking met: Verschillende andere ministeries en overheidsorganisaties, ICTU, Foundation for Public Code, Open State Foundation, Code for NL, EMMA Communicatie

Inmiddels zijn we het tweede projectjaar ingegaan met een nieuw projectplan. De toolbox open source is op Pleio gepubliceerd en er komt steeds meer kennis beschikbaar door het afronden van meerdere onderzoeken.

Het afgelopen jaar is er sterk ingezet op bewustwording. Deze zomer start het beleidsteam met een ander belangrijk project, namelijk het uitwerken van de ‘open, tenzij’. In de praktijk zien we dat overheden nog te vaak voor de tenzij kiezen. We willen toe naar een situatie dat er altijd een open aanpak mogelijk is. Wat is hiervoor nodig? Welke gunningscriteria kun je opnemen in aanbestedingstrajecten? En welke licentie heb je nodig voor jouw digitale oplossing? Op al deze vragen willen we in het tweede helft van dit jaar een antwoord geven. Dit doen we niet alleen: op Pleio hebben we hier drie groepen voor aangemaakt.

Wil je onze laatste publicaties lezen? De Maatschappelijke Kosten- en Batenanalyse, Communities-onderzoek en Playbook publieke software aanbesteden zijn recentelijk gepubliceerd op Rijksoverheid.nl.

12. Open Algoritmen

Actiehouder: Ministerie van BZK
In samenwerking met: Ministerie van Justitie en Veiligheid, Algemene Rekenkamer, ICTU (Leer- en Expertisepunt Datagedreven werken)

De Impact Assessment Mensenrechten en Algoritmes (IAMA) is bijna gereed. De afgelopen tijd is de IAMA bij vier partijen in de praktijk beproefd. De uitkomsten van die praktijkproeven worden nu in de IAMA verwerkt. De IAMA wordt naar verwachting eind juli definitief opgeleverd.

Daarnaast maakte het Leer- en Expertisepunt Datagedreven werken (LED) een overzicht van een aantal instrumenten op het gebied van algoritmen en ethiek. In dit overzicht wordt omschreven hoe de instrumenten zich tot elkaar verhouden. Dit overzicht is nu binnen het netwerk van het LED uitgezet voor commentaar. Het is een groeimodel, de ambitie is om de komende tijd meer instrumenten toe te voegen.

13. Open Klachten

Actiehouder: Open State Foundation (OSF)
In samenwerking met: Nationale en lokale ombudsmannen, gemeenten, VNG Realisatie, ministerie van BZK, Pathfinders for Justice en NYU-CIC

Tot op heden is er nog geen inhoudelijk werk verzet binnen het Open Klachten project. In maart vond een bijeenkomst plaats met de initiatiefnemers, waarbij VNG Realisatie en de gemeente Amsterdam aansloten. Het doel van deze bijeenkomst was om deze partijen te introduceren in het project en de randvoorwaarden voor een succesvol project te identificeren. Er is besloten om het project na de zomer op te pakken. Tot die tijd hebben alle stakeholders de ruimte om te bepalen of ze wel of niet deelnemen. En denken we na over hoe we een structurele impact behalen met het project.