1. Transparantie in de Wet op de politieke partijen

Actiehouder: Ministerie van BZK
In samenwerking met: Partijen die betrokken zijn in elk wetgevingsproces (ministeries, Raad van State)

De Wet financiering politieke partijen (Wfpp) wordt onderdeel van de Wet op de politieke partijen (Wpp). Op dit moment is de Evaluatiewet Wfpp, een voorstel voor de aanpassing van de Wfpp, in behandeling bij de Tweede Kamer. Hierin is onder andere aandacht voor de herkomst van giften aan politieke partijen. Waar en bij wie komt het geld precies vandaan? Ook worden aan politieke partijen gelieerde organisaties (neveninstellingen) verplicht om – net als de politieke partijen en de kandidaten – voorafgaand aan de Tweede Kamerverkiezingen aanvullende informatie over giften en schulden openbaar te maken. De Tweede Kamer heeft het wetsvoorstel geagendeerd voor plenaire behandeling, die vooralsnog gepland staat voor week 43.

2. Transparantie verkiezingsproces

Actiehouder: Ministerie van BZK
In samenwerking met: Partijen die betrokken zijn in elk wetgevingsproces (ministeries, Raad van State)

De actiehouder heeft deze keer geen update, daarom plaatsen we nogmaals de update uit juli 2021:

Sinds 1 januari 2019 zijn gemeenten wettelijk verplicht om de processen-verbaal van alle stembureaus, met daarin de uitkomsten van het tellen van de stemmen, te publiceren op de gemeentelijke website. Gemeenten gebruiken software bij de totalisering van de uitslagen op stembureauniveau.

Bij de afgelopen Tweede Kamerverkiezing (maart 2021) gold de wettelijke verplichting om ook het door die programmatuur gegenereerde bestand – met alle gedigitaliseerde uitslagen op kandidaats- en stembureauniveau – te publiceren op de website van de gemeente. Zo kunnen belangstellenden de totstandkoming van de verkiezingsuitslag narekenen.

Bij de Tweede Kamerverkiezing van maart 2021 is een begin gemaakt met het publiceren van deze documenten op een centrale plek. Gemeenten leverden een vaste website aan bij de Kiesraad waar kiezers de documenten kunnen vinden. De documenten moeten hier tot drie maanden na de verkiezingsdatum vindbaar zijn. Op de website van de Kiesraad is een portaal met een overzicht. Zo wordt informatie over de verkiezingsuitslagen makkelijker vindbaar.

De minister van BZK constateerde in de evaluatie van de Tweede Kamerverkiezing dat nog niet alle gemeenten zich houden aan de wettelijke publicatieverplichtingen. En dat de manier van publicatie erg verschilt tussen gemeenten. Zij gaat met de Kiesraad, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en de Nederlandse Vereniging voor Burgerzaken (NVVB) in overleg over de vraag hoe dit bij de volgende verkiezingen weer iets beter kan.

3. Digitale Democratie

Actiehouder: Ministerie van BZK en Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG)

In samenwerking met: Provincie Zuid-Holland, Provincie Groningen, Netwerk democratie, Rathenau Instituut

Het doel van dit actiepunt is het bekend maken met en ondersteuning bieden bij digitale participatie van lokale overheden (gemeenten, provincies, waterschappen). Met handreikingen, webinars en leerkringen helpt Democratie in Actie (VNG/BZK) om aan de slag te gaan met (open source) digitale participatie.

De afgelopen maanden is de collegereeks van de ‘Democratie in Actie Academie’ afgerond. Hierin zijn alle soorten digitale tools die je kunt inzetten om inwoners te betrekken behandeld. Ook is de animatiereeks opgeleverd waarin dieper wordt ingegaan op de doelen bij (digitale) participatie en het participatieprocesontwerp. Daarnaast werken we aan nieuwe provinciedeals. Drie provincies hebben zich gemeld om samen met gemeenten te werken aan eigen participatieplatfora.

Het komende half jaar rond Democratie in Actie af en gaat het op tour door het land met DiA on tour. Tijdens deze tour kunnen overheden met Democratie in Actie in gesprek over de ontwikkeling van de lokale democratie (o.a. digitale participatie), de producten die DiA heeft om daarbij te ondersteunen en de uitdagingen in de toekomst. Tot slot vindt 30 september de bijeenkomst ‘DiA-dialoog: de toekomst van digitale participatie’ plaats. In Pakhuis de Zwijger gaat een netwerk van koplopers bij overheden, wetenschappers en toolontwikkelaars in gesprek over de mogelijkheden die digitale participatie in de toekomst kan hebben voor de democratie. De link om deze bijeenkomst digitaal te volgen wordt binnenkort gedeeld op open-overheid.nl.

4. Vervolg Open Wob

Actiehouder: Provincie Noord-Holland
In samenwerking met: Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), Waterschappen, verschillende gemeenten, Nationale Politie, verschillende provincies en Open State Foundation (OSF)

De werkgroep Open Wob heeft vakantie gehouden. De eerste bijeenkomst na de vakantie was op 8 september. Voor de vakantie is een tech-team van Open Wob aan de slag gegaan met de verdere ontwikkeling van een API (application programming interface) voor de Open Wob standaard. Wanneer deze een volwassenere status heeft gekregen, gaan we deze breder uitzetten voor een review. Onze nieuwe werkgroep leden zijn ondertussen goed aangehaakt. We zien een grote kennisdeling over welke invloed nieuwe wetgeving, inhoudelijk, technisch en procesmatig heeft op het (nu nog) Wob-proces. Daarbij bespreken we bijvoorbeeld de verschillende manieren waarop je het anonimiseren kunt organiseren. Maar ook het publiceren van stukken. Dit is een waardevolle aanvulling voor de verschillende werkgroep leden. Zo kan de keuze worden gemaakt om niet alleen volgens de Open Wob standaard te publiceren, maar ook alvast rekening te houden met de Woo verplichtingen.

5. Actieve openbaarmaking Rijk

Actiehouder: Rijksprogramma Duurzaam Digitale Informatiehuishouding (RDDI)
In samenwerking met: Ministeries

Om een korte maar grondige introductie te geven in het thema actieve openbaarmaking, heeft RDDI twee e-learnings ontwikkeld: een e-learning voor medewerkers en een voor leidinggevenden. Deze zijn voor medewerkers van het Rijk gratis te volgen via de Rijksacademie voor Digitalisering en Informatisering Overheid (RADIO). Beide e-learnings gaan in op:

1. de redenen achter actieve openbaarmaking,
2. de wetgeving en
3. de praktijk (wat maak je wel openbaar en wat niet).

Daarnaast hebben beide e-learnings een module over jouw bijdrage aan meer openbaarheid, vanuit je rol als medewerker of als leidinggevende.

In de Kabinetsreactie op de Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag (POK) is actieve openbaarmaking van beslisnota’s toegezegd. Beslisnota’s voor de categorieën ‘wetgeving’ en ‘beleidsvorming’ zijn per 1 juli 2021 actief openbaar. Hiervoor wordt de ‘standaardbeslisnota’ als sjabloon gebruikt. Deze is in de IT-systemen geïmplementeerd en er is een werkinstructie gemaakt. Momenteel onderzoeken we met de betrokkenen wat er goed gaat en wat er beter kan.

6. Direct Duidelijk Brigade

Actiehouder: Ministerie van BZK
In samenwerking met: Verschillende gemeenten, provincies, waterschappen, ministeries en met de Nederlandse Taalunie en ‘Lezen en Schrijven’

1. Het netwerk telt inmiddels meer dan 2.000 leden door het land.
2. Naar de online webinars van de Direct Duidelijk Tour (er zijn er al 26 gemaakt) kijken elke week live honderden ambtenaren. De webinars worden in totaal duizenden keren teruggekeken
3. Meer dan 50 organisaties tekenden de direct duidelijk deal en eind 2021 verwachten we richting de 70 te zitten.
4. Op dit moment worden ongeveer 40 organisaties getraind of gaan getraind worden met hulp van de Direct Duidelijk Brigade.
5. Er zijn volgens de laatste schatting 150 overheidsorganisaties in Nederland met beleid op het gebied van begrijpelijke taal.
6. Verder zijn er in 2020 en 2021 onderzoeken gedaan (mogelijk gemaakt door BZK) die aantonen dat investeren in duidelijker taalgebruik oplevert dat:
   1. Brieven van overheidsorganisaties beter begrepen worden.
   2. Brieven in de beleving van lezers, duidelijker en gebruiksvriendelijker worden.

7. De toekomst van ‘Beleidsintimiteit’

Actiehouder: Instituut voor Maatschappelijke Innovatie (IMI)
In samenwerking met: Ministerie van BZK, Ministerie van Algemene Zaken, verschillende andere ministeries en Open State Foundation (OSF)

Transparantie versus vertrouwelijkheid. Over dit dilemma gaat het actiepunt ‘De toekomst van beleidsintimiteit’. Aan de ene kant is er het belang van een goede, democratische en transparante bestuursvoering. De kwaliteit van de bestuurlijke besluitvorming kan toenemen indien het maatschappelijk debat gevoed wordt met alle beschikbare kennis en alle relevante overwegingen en argumenten, ook als deze afkomstig zijn van ambtenaren. Aan de andere kant is er ook het belang van een noodzakelijke vertrouwelijkheidsrelatie tussen bewindspersonen en de ambtelijke organisatie, waarbij sommige overwegingen in vertrouwen gedeeld kunnen worden.

In de Wet open overheid (Woo) en de kabinetsreactie op het POK-rapport staan nieuwe regels en afspraken op het gebied van beleidsintimiteit. Er kan minder snel een beroep gedaan worden op de uitzonderingsgrond ‘persoonlijke beleidsopvattingen, bestemd voor intern beraad’.

Voortgang augustus 2021

1. Analyse van enkele Wob-dossiers, typologie persoonlijke beleidsopvattingen.
2. Analyse van reeks nota’s uit 2020 over enkele grote ‘maatschappelijk betwiste’ dossiers. Over welke passages zouden ambtenaren ‘zenuwachtig worden’ indien deze openbaar worden? Gesprekken met betrokken beleidsambtenaren en directieteams.
3. Interviews met Wob juristen, beleidsmedewerkers, topambtenaren, bestuurders, wetenschappers en maatschappelijke organisaties.
4. Enkele digitale bijeenkomsten in de vorm van expert meetings en masterclasses.
5. Begeleiding Masterscriptie over Beleidsintimiteit, afronding en presentatie in juli 2021 (Else van Beek, Universiteit Utrecht).

8. Investeren in vakmanschap

Actiehouder: Ministerie van Algemene Zaken (AZ) en de Voorlichtingsraad

Dit actiepunt beoogt een leidraad op te leveren voor het voeren van ‘dilemmagesprekken’. De praktijk van actieve openbaarheid leert dat de manier waarop medewerkers en leidinggevenden het gesprek weten aan te gaan het verschil kunnen maken tussen kramp en ontspanning. Verkenningen met ervaringsdeskundige medewerkers bij gemeenten, uitvoeringsorganisaties en departementen hebben geleid naar een eerste ontwerp, dat in de tweede helft van 2021 wordt getoetst op toepasbaarheid. Bedoeling is om in te zoomen op gesprekken bij enkele specifieke kritieke momenten, waarbij onder meer wordt gekeken naar veiligheid, behoedzaamheid en omgang met de media. De verwachting is voor de jaarwisseling een prototype te presenteren, onder meer op deze website.

9. Contract Register

Actiehouder: Ministerie van BZK
In samenwerking met: Chief Procurement Officer Rijk en Open State Foundation (OSF)

De concept-beleidsreactie is af en de actiehouders werken nu aan het traject richting de staatssecretaris. Voor nu dus nog geen update, daarom hieronder nogmaals de laatste update uit juli 2021 over dit actiepunt:

Na het vaststellen en openbaar maken van het projectplan, zijn door Open State Foundation (OSF) meer dan twintig interviews afgenomen om te inventariseren waar gebruikers van inkoopinformatie van de Rijksoverheid tegenaan lopen en behoefte aan hebben. Uit deze interviews kwam onder meer naar voren dat de toegankelijkheid van de data niet voldoet, de data onvolledig zijn en kwalitatief matig. De bevindingen uit deze interviews zijn besproken tijdens twee meedenksessies op 25 en 30 maart.

Begin mei publiceerde OSF haar rapport Hoe ontsluiten wij inkoopinformatie, een inventarisatie van de behoeften van (her)gebruikers, met zeven aanbevelingen om tegemoet te komen aan de behoeften van de gebruikers van inkoopinformatie van het Rijk.

Op 10 mei organiseerde NEVI-publiek het webinar Open Inkoop in Beeld. Hierin ging een panel, bestaande uit onder andere Serv Wiemers (directeur OSF), André Weimar (Chief Procurement Officer Rijk) en Adriana Homolova (onderzoeksjournalist), het gesprek aan over het OSF-rapport en het gewenste vervolg hierop. Een van de uitkomsten was dat om de informatie compleet en op orde te krijgen een cultuuromslag nodig is. Niet alleen bij politici en ambtenaren maar ook bij de externe stakeholders. Alleen dan kan samen worden een gewerkt aan een Rijksinkoop met een zo groot mogelijke impact.

Op dit moment werkt het Rijk aan de beleidsreactie op het OSF-rapport, waarin zij reageert op alle aanbevelingen in het rapport.

10. Open Data Communities

Actiehouder: Ministerie van BZK, Kennis- en exploitatiecentrum Officiële Overheidspublicaties (KOOP) en data.overheid.nl
In samenwerking met: Organisaties die actief zijn in een van de vakgebieden van de data communities, zoals Dienst Uitvoering Onderwijs en het Geonovum

In de zomerperiode hebben we gewerkt aan de verdere totstandkoming van de data communities. Daarnaast besteden we veel tijd en aandacht in het zoeken en vinden van data. We hebben een viertal pilots gedraaid rondom begrippen, condities, datamodellen en datakwaliteit. Dit met als doel om de vindbaarheid van data te vergroten en dit zal ten goede komen aan de data communities. De resultaten hiervan zullen omstreeks oktober zichtbaar worden op data.overheid.nl. Voor vragen zijn we bereikbaar via data@koop.overheid.nl.

11. Open Source

Actiehouder: Ministerie van BZK
In samenwerking met: Verschillende andere ministeries en overheidsorganisaties, ICTU, Foundation for Public Code, Open State Foundation, Code for NL, EMMA Communicatie

In het laatste kwartaal van dit jaar gaat het beleidsteam open source aan de slag met een drietal grote projecten.

1. We zijn gestart met een verkenning om voor BZK (met inbegrip van de relevante uitvoerende diensten) tot een eigen open source strategie te komen voor de daadwerkelijke implementatie van ‘open, tenzij’. Vanuit BZK vinden we het belangrijk om zelf het goede voorbeeld te geven. Hiervoor is een opdracht uitgezet bij de markt.
2. We zijn gestart met een traject om te komen tot uitgewerkte gunningcriteria en een licentie-wijzer voor inkopers. Dit gaat hen (en anderen die met het verwerven van digitale oplossingen bezig zijn) hopelijk helpen om open source toepassingen beter te kunnen waarderen in aanbestedingsprocedures.
3. In samenwerking met de VOM gaan we over het onderwerp open source een OOMOC maken. In een viertal video’s leggen we uit wat open source is, staan we stil bij de risico’s en kansen, onderzoeken we hoe je het beste kunt samenwerken met een community en bespreken we hoe open source software kan bijdragen aan de publieke dienstverlening van de toekomst.

Uiteraard willen we iedereen die over bovenstaande zaken wil meedenken vragen zich bij ons te melden! Lees ook de blog Vakantievraagstukken van Koos Steenbergen of wordt lid van de open source community op Pleio.

12. Open Algoritmen

Actiehouder: Ministerie van BZK
In samenwerking met: Ministerie van Justitie en Veiligheid, Algemene Rekenkamer, ICTU (Leer- en Expertisepunt Datagedreven werken)

De impact assessment mensenrechten en algoritmes (IAMA) is gereed en wordt op 15 september tijdens het I-Bestuur congres gepresenteerd. Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) heeft de Universiteit Utrecht – de ontwikkelaars van de IAMA – gevraagd om een voorstel te doen om ondersteuning te bieden aan partijen die de IAMA uitvoeren. BZK moet nog op dit voorstel reageren.

Bij het Leer- en Expertisepunt Datagedreven werken (LED) is een overzicht gemaakt van een aantal instrumenten op het gebied van algoritmen en ethiek. In dit overzicht wordt beschreven hoe de instrumenten zich tot elkaar verhouden. Dit overzicht wordt binnenkort op digitaleoverheid.nl geplaatst.

13. Open Klachten

Actiehouder: Open State Foundation (OSF)
In samenwerking met: Nationale en lokale ombudsmannen, gemeenten, VNG Realisatie, ministerie van BZK, Pathfinders for Justice en NYU-CIC

Er is nog geen inhoudelijke update over dit actiepunt. Eind september/begin oktober komt het consortium samen voor de formele project kick-off. Een projectplan en startnotitie zullen dan beschikbaar zijn.