Hoe urgent is een Open Overheid?
Berichten over burgerschap (deel 8)

Een terugkerend thema uit de serie interviews over Open Overheid is de relatie met burgerschap. Wij selecteerden tien citaten uit eerdere interviews en legden deze aan vier nieuwe geïnterviewden voor: Margriet van Galen (adviseur voor kleine culturele en sociale organisaties en is als actieve Arnhemmer betrokken geweest bij de oprichting van het BurgerServiceLab). Jacques Giesbertz (betrokken inwoner van Den Haag en ondernemer met BuzzyChain en BUZZ Den Haag), Christian Schouten (fractieassistent/commissielid D66 Alkmaar en beleidsmedewerker bij het ministerie van Financiën) en Ties de Ruijter (directeur van het Landelijk Samenwerkingsverband Actieve bewoners).

Van links naar rechts: Margriet van Galen, Jacques Giesbertz, Christian Schouten en Ties de Ruijter

Iedere blog uit deze serie start met een citaat uit een eerder gehouden interview over Open Overheid. Dit keer is dat een citaat van Ines Balkema, adviseur inspraak en participatie bij de gemeente Rotterdam: “Volgens mij is Open Overheid een omslag die niet meer te stoppen is. De urgentie wordt door steeds meer ambtenaren, politici, bedrijven en bewoners goed gevoeld. We komen als overheid gewoonweg buitenspel te staan als we niet meegaan in de veranderingen naar een netwerksamenleving.”

Hoe urgent is Open Overheid voor burgers? En hoe urgent is Open Overheid eigenlijk voor de overheid zelf?
Christian Schouten: Volgens mij is Open Overheid een stuk urgenter dan inwoners en overheden nu denken. Als ik kijk naar de lage opkomst bij verkiezingen, dan zie ik dat als een verlies van vertrouwen in de overheid en de politiek. En of het nu onbekendheid met de term Open Overheid is of de gedachte ‘het zal mijn tijd wel duren, ik ga door zoals ik de afgelopen 34 jaar gewerkt heb’, ik weet het niet. Het besef dat we de omslag van ‘gesloten, tenzij’ naar ‘open, tenzij’ moeten maken moet nog groeien. Dit besef is bij bepaalde groepen ambtenaren al aanwezig, maar bij anderen nog nauwelijks. De zogenoemde ‘kritieke massa’ is nog niet bereikt bij ambtenaren. En ook niet bij bestuurders. Maar de beweging Open Overheid groeit aan kracht. Dat zie ik wel. Open Overheid kan sterk bijdragen aan vertrouwen in de overheid en de politiek.

Jacques Giesbertz: Ik zie die urgentie bij burgers en overheid wel. De afstand tussen de overheid en burgers lijkt steeds groter te worden, maar met Open Overheid kunnen we het tij keren. Inwonersinitiatieven zie ik ook als een drukmiddel om de overheid opener te krijgen. Want als de overheid de openheid niet geeft, dan gaan burgers het zelf wel invullen, analyseren en conclusies trekken. Burgers worden zelf al zo veel transparanter, de overheid kan daarbij niet achterblijven.

“Als we echt vinden dat overheid en actieve bewoners de samenleving gezamenlijk moeten vormgeven, dan kan dat alleen maar als je een Open Overheid bent.” – Ties de Ruijter

Margriet van Galen: Open Overheid is urgent voor inwoners. Door niet open te zijn, hollen we ongemerkt de democratie uit. Als mensen zich niet betrokken voelen en zich geen eigenaar voelen, dan gaan ze mopperen. En mopperen komt vaak voort uit een gevoel van onmacht en onzekerheid. Mopperen is een negatieve vorm van participeren. Daar zit dus een kans voor politici en de overheid om die energie om te vormen naar positieve vormen van participatie. Dat kan door open informatie, een open aanpak en open contact. Wees als gemeente duidelijk in wat de bedoeling is en in het waarom. En zorg ervoor dat er met je meegedacht wordt, want dat is in ieders belang. Ga vanaf het begin een samenwerking aan met betrokkenen, in plaats van achteraf pas openheid te geven met een verdedigende houding. Je komt dan makkelijker tot wenselijke en soms ongewone oplossingen.

“Volgens mij is Open Overheid een stuk urgenter dan inwoners en overheden nu denken dat het is.” – Christian Schouten

Ties de Ruijter: Stel dat je een laconieke burgerbeweging krijgt die met zijn rug naar de overheid staat en de zaken zelf regelt. Daar kun je als overheid niet tegenop. Of stel je een overheid voor die heel krampachtig met informatie en data omgaat. Daar gaan actieve bewoners omheen werken. Beide situaties wil ik niet. Dus als we het samenspel op gang willen houden en echt vinden dat de overheid ten dienste van bewoners staat en dat de overheid en actieve bewoners de samenleving samen moeten vormgeven, dan kan dat alleen maar als je een Open Overheid bent. Open Overheid is niet voor niets onderdeel van de BewonersAgenda.

“Mopperen is een negatieve vorm van participeren. Daar zit dus een kans.” – Margriet van Galen

Ties de Ruijter: Ik heb veel contact met actieve bewoners. Zij vinden een Open Overheid heel belangrijk voor de dossiers waar zij mee bezig zijn. Daar ligt een grote behoefte waar de overheid op kan inspelen, en ook een grote frustratie als dit niet lukt. Neem het verhaal van de leegstaande school die op het punt stond gesloopt te worden: actieve bewoners waren in gesprek met diverse afdelingen van de gemeente om te bespreken of ze dat pand in gebruik konden nemen. Tegelijkertijd is er een andere afdeling die de brandweer goedkeuring geeft om een oefening in dat pand te houden, waardoor het pand vervolgens niet meer bruikbaar is voor de bewoners. Actieve bewoners hadden dat graag van tevoren geweten, want dan hadden ze maatregelen kunnen treffen. Een vraaggerichte Open Overheid is dus hard nodig.

Ties de Ruijter: Ik merk dat veel gemeenten erg aan het experimenteren zijn met allerlei digitale mogelijkheden, bijvoorbeeld met Facebookpagina’s met profielen van wethouders en wijkmanagers. Ik merk dat we ons op de sociale media al heel snel gelijkwaardig en minder formeel opstellen. Dat is veel prettiger. Op veel plekken gaat die zoektocht flink wat verder, bijvoorbeeld met budgetmonitoring of met motiemarkten. Of dit echt voortkomt uit de fundamentele houding dat de overheid meer open moet zijn, dat weet ik nog niet. Ik merk ook weleens dat bestuurders of ambtenaren vinden dat actieve bewoners ‘dat en dat’ helemaal niet horen te weten.

“De afstand tussen de overheid en burgers lijkt steeds groter te worden, maar met Open Overheid kunnen we het tij keren.” – Jacques Giesbertz

Ties de Ruijter: Waar gaat een overheid nog over als alles open en transparant is? Velen vrezen dat dit erg weinig is. Daarom staat Open Overheid niet hoog op de prioriteitenlijst bij sommigen denk ik. En wat mij betreft hoeft de overheid ook niet alle documenten als bulk vrij te geven. Ik wil veel liever dat dit vrijgeven vraaggericht gebeurt, zodat actieve bewoners er hun weg in kunnen vinden. Dat betekent dat de meest voorkomende vragen, zoals begrotingsinformatie, gewoon standaard open en toegankelijk zijn en dat voor speciale vragen bewoners op verzoek actief geholpen worden.

Tot slot een reactie van degene met wiens citaat we startten: Ines, wat wil jij nog toevoegen naar aanleiding van bovenstaande?
Ines Balkema: Als we als overheid serieus mee willen gaan in de omslag naar een netwerksamenleving, dan zullen we ook onze eigen structuur moeten aanpassen. Als organisatie kun je niet meebewegen zonder zelf te veranderen. Je kunt alleen naar buiten loslaten als je ook intern durft los te laten. Dat betekent dat je afscheid moet nemen van de hiërarchische structuur en de op controle gerichte cultuur.

Onze vraag aan de lezers van deze blog is: Hoe urgent is Open Overheid voor jou? Laat het ons weten via @OpenOverheidNL.

Overige Berichten over Burgerschap:
Deel 1: De burger beslist
Deel 2: De burger als eindgebruiker
Deel 3: Is een vrije burger een blije burger?
Deel 4: Van ‘gesloten, tenzij’ naar ‘open, tenzij’
Deel 5: Is een overheid met de regie in handen ouderwets?
Deel 6: Openheid zorgt voor nieuwe dynamiek met inwoners
Deel 7: Vertrouwen met de Wob-shop
Deel 8: Hoe urgent is een Open Overheid
Deel 9: Bomen blijven dankzij Burgerkracht

Foto: Benjamin Reay