Meer vertrouwen met de Wob-shop
Berichten over burgerschap (deel 7)

Een terugkerend thema uit de serie interviews over Open Overheid is de relatie met burgerschap. Wij selecteerden tien citaten uit eerdere interviews en legden deze aan vier nieuwe geïnterviewden voor: Margriet van Galen (adviseur voor kleine culturele en sociale organisaties en is als actieve Arnhemmer betrokken geweest bij de oprichting van het BurgerServiceLab). Jacques Giesbertz (betrokken inwoner van Den Haag en ondernemer met BuzzyChain en BUZZ Den Haag), Christian Schouten (fractieassistent/commissielid D66 Alkmaar en beleidsmedewerker bij het ministerie van Financiën) en Ties de Ruijter (directeur van het Landelijk Samenwerkingsverband Actieve bewoners).

Van links naar rechts: Margriet van Galen, Jacques Giesbertz, Christian Schouten en Ties de Ruijter

Iedere blog uit deze serie start met een citaat uit een eerder gehouden interview over Open Overheid. Dit keer is dat een citaat van Bodien Abels van het Nationaal Archief: “Nu zijn organisaties die onder de Wob werken een black box. In Scandinavische landen is er een informatieregister, dat werkt daar goed. Iedereen kan zien wat er is en wat daarvan openbaar is. Een soort Wob-shop.”

Onder welke voorwaarden kan zo’n Wob-shop in Nederland voor meer vertrouwen in het openbaar bestuur zorgen?
Christian Schouten: Hoe mooi zou het zijn als we zo’n Wob-shop zouden hebben! Elke gemeente heeft informatiesystemen voor dossiervorming. Zouden we daar ‘openbaarheidsvorming’ aan toe kunnen voegen? Dus dat je – de Wob indachtig – je proces inricht en meteen actief openbaar maakt. Open by design. Ik denk dat dit in veel gevallen voor meer vertrouwen in de overheid zorgt. Want een overheid stelt zich kwetsbaar op en geeft zijn informatiemonopolie weg. Er ontstaat veel meer gelijkwaardigheid met inwoners. Aan zo’n Wob-shop zijn wat mij betreft geen voorwaarden verbonden, alleen de voor de hand liggende wetten en regels natuurlijk.

“Nu is de informatierelatie tussen overheid en inwoners vaak onbewust ‘gesloten, tenzij’.” – Margriet van Galen

Jacques Giesbertz: Dat zou de overheid gewoon moeten doen! Behalve als ‘shop’ in dit geval betekent dat we ervoor moeten betalen. Met de Wob heb ik goede en slechte ervaringen. En ja, de Wob wordt soms misbruikt én soms juist heel goed benut door onze maatschappij. Ik wil zo’n Wob-shop wel, want ik vermoed dat deze tot meer vertrouwen leidt als overheidsbesluiten hierdoor beter navolgbaar zijn. Een belangrijke voorwaarde is dan wel dat die besluiten en documenten verrijkt worden met uitleg. Veel documenten zijn alleen dan pas goed leesbaar, begrijpbaar en bruikbaar. Een goed voorbeeld van openheid over subsidie aanvragen en de afhandeling ervan vind ik BKKC. Verder denk ik dat transparantie alleen niet genoeg is. Een dictator kan ook transparant zijn en vervolgens doen wat hem of haar het beste lijkt. Het gaat ook om de open houding vanuit de overheid, om met een Wob-shop de basis te leggen voor samenwerking.

“Hoe mooi zou het zijn als we zo’n Wob-shop zouden hebben!” – Christian Schouten

Margriet van Galen: Dit is een andere vorm van denken over informatie. Ik denk dat dit wel kan werken. Ik vermoed dat ambtenaren en politici veel bewuster en gedisciplineerder zullen omgaan met hun informatierelatie met de samenleving, als ze weten dat alles ingezien kan worden. Nu is die informatierelatie tussen overheid en inwoners vaak onbewust ‘gesloten, tenzij’. Daardoor lopen overheden heel wat verbindingen met de samenleving mis en met de denk- en doekracht die daarin aanwezig is. Ik weet niet of ik van een Wob-shop meteen meer vertrouwen zou krijgen. Er zijn ook heel veel overheidsonderwerpen waar vrijwel niemand naar zal omkijken en waarbij openheid op aanvraag prima werkt. Bij spannende onderwerpen die veel in de media zijn lijkt het me veel meer van belang dat zo’n Wob-shop er is.

Ties de Ruijter: Dit gaat gewoon ontstaan. Degenen die dit niet willen, die voeren een achterhoedegevecht. Informatie wordt steeds beter vindbaar. Er gaan steeds meer mensen opstaan die met Wikileaks-achtige technieken toch al die documenten wel weten te achterhalen.

Hoe werkt de Wob (Wet openbaarheid van bestuur) volgens jou?
Ties de Ruijter: Hoe goed we ook scoren met deze wetstekst op mensenrechtenniveau: de Wob werkt in de praktijk niet goed. De uitvoering van de Wob is behoorlijk beïnvloedbaar door ambtenaren en bestuurders. Niemand controleert bijvoorbeeld of uitzonderingsgronden om niet transparant te zijn correct worden toegepast. En als bewoner weet je gewoon niet welke informatie er is, dus dan kun je er moeilijk naar vragen.

“De Wob werkt in de praktijk niet goed.” – Ties de Ruijter

Hoe kan er wel vertrouwen ontstaan?
Ties de Ruijter: Volgens mij ontstaat vertrouwen veel sterker door persoonlijk contact. Als iets ergens op een website in te zien is, dan is dat niet genoeg. Mensen willen persoonlijk geïnformeerd worden als er iets voor hun deur gebeurt en dan moet je als overheid niet zeggen dat ze dit ergens hadden kunnen opzoeken of nalezen.

Tot slot een reactie van degene met wiens citaat we startten: Bodien, wat wil jij nog toevoegen naar aanleiding van bovenstaande?
Bodien Abels: de Wob-shop kan een grote aanjager zijn voor allerlei verbeteracties op het gebied van openbaarheid: open by design, verbetering van de informatiekwaliteit, transparante toepassing van de Wob, zelfs het starten van een dialoog omdat je weet wat je moet vragen; het begint allemaal met goed vindbare informatie. Wat goed om te zien dat zoveel mensen daar voor zijn! Laten we er dus gewoon mee beginnen! Wel gratis natuurlijk, maar dat is voor archivarissen vanzelfsprekend.

Onze vraag aan de lezers van deze blog is: Ben jij voor of tegen een Wob-shop en waarom? Laat het ons weten via @OpenOverheidNL.

Overige Berichten over Burgerschap:
Deel 1: De burger beslist
Deel 2: De burger als eindgebruiker
Deel 3: Is een vrije burger een blije burger?
Deel 4: Van ‘gesloten, tenzij’ naar ‘open, tenzij’
Deel 5: Is een overheid met de regie in handen ouderwets?
Deel 6: Openheid zorgt voor nieuwe dynamiek met inwoners
Deel 7: Vertrouwen met de Wob-shop