Wat is Open Overheid?

Wij kennen veel wijkambtenaren, staf- en beleidsmedewerkers, auditors, informatieadviseurs, gemeentesecretarissen, gedeputeerden, wethouders en vele anderen die in de praktijk werken aan Open Overheid. Hebben ze allemaal dezelfde definitie voor ogen? Nee, dat lijkt ons onmogelijk. Is dat erg? Nee, behalve als iemand er last van heeft. Wij krijgen juist vaak te horen dat het prettig is dat we het begrip Open Overheid niet hebben ‘dichtgedefineerd’. De afgelopen maand kregen we twee keer de vraag ‘Wat is Open Overheid eigenlijk?’. Daarom voor één keer toch nog even onze definities op een rij met voorbeelden om deze te verlevendigen.

Open Overheid = Een overheidsorganisatie die zoveel mogelijk informatie en data aan de samenleving beschikbaar stelt; een overheid die samenwerkt met tal van maatschappelijk betrokken partijen en deze faciliteert; en een toegankelijke overheid, die openstaat voor iedereen.

Deze definitie is gebaseerd op ‘Open Overheid in actie, Actieplan 2016-2017‘ en de in 2013 geformuleerde Visie Open Overheid. Het actieplan plaatst de Nederlandse overheid nadrukkelijk in relatie met burgers. De relaties tussen overheid en burgers kunnen en moeten opener worden dan ze tot nu toe zijn en daar moet de Nederlandse overheid zélf mee aan de slag. Wat doet een Open Overheid dan concreet? Uit het actieplan maken wij het volgende op:

Een Open Overheid informeert mensen passender en eenvoudiger (Open Contact), staat open voor vernieuwing en haalt daarom actiever ideeën en opvattingen op en gebruikt deze (Open Aanpak); stelt data ter beschikking voor hergebruik om innovatie en ondernemerschap te stimuleren (Open Data) en is transparanter over wat er binnen de overheid gebeurt (Open Verantwoording).

Hiermee is de link gelegd met de vier vormen van Open Overheid die wij vanuit het Leer- en Expertisepunt onderscheiden: Open Contact, Open Aanpak, Open Data en Open Verantwoording. Open Overheid is het krachtigst als twee of meer van de vier vormen, de vier aanvliegroutes van Open Overheid elkaar raken.

Een krachtig voorbeeld van Open Overheid is budgetmonitoring, een good practice uit Amsterdam Oost waarbij inwoners en overheid samenwerken en open in gesprek zijn over financiële keuzes. Budgetmonitoring begint met het ter beschikking stellen van begrotingsgegevens in de vorm van Open Data. Maar deze data op zichzelf doen nog niets. Inwoners kunnen er pas mee aan de slag als de gemeente hen in de gelegenheid stelt de procedures rond begrotingen te kennen (Open Verantwoording). Als een inwoner invloed wil uitoefenen, wat zijn dan de mogelijkheden? Die mogelijkheden verschillen sterk per moment in het jaar en bovendien is informatie nodig om de haalbaarheid van alternatieven te kunnen inschatten. Budgetmonitoring in Amsterdam werkt daar sterk vanuit interactie en rol (Open Aanpak) dus inwoners en overheid praten o.a. over wat de overheid doet en welke taken inwoners kunnen overnemen. Zonder het gevoel van vertrouwen en intuïtief weten dat de deur vanuit de inwoners en de overheid altijd openstaat is dit niet mogelijk. Zonder Open Contact en het daaruit voortvloeiende vertrouwen is er niet veel mogelijk. Daarom is het voor overheden altijd zinvol om te investeren in goede contacten met inwoners, openlijk werken via de sociale media en Community Building, omdat Open Contact vaak de voedingsbodem vormt voor andere vormen van Open Overheid.

Wat is Open Contact?

Open Contact = Een overheidsorganisatie die nieuwsgierig is, een menselijk gezicht toont door te delen en te vragen.

Een overheid die Open Contact aangaat is nabij, laagdrempelig, bereikbaar en betrouwbaar. Publieke professionals kunnen zo beter inspelen op de behoeftes van mensen. Bijvoorbeeld door op sociale media te laten zien wat ze doen, maken zij de overheid toegankelijker en kan de Overheid zelf gebruik maken van de ideeën en vragen die uit de samenleving komen. Een vaak gehoord voorbeeld van Open Contact is de informele aanpak zoals die gepropageerd door het programma Prettig Contact met de Overheid. Dat betekent dat ambtenaren vaker bellen vóór ze een juridisch doorwrochte brief schrijven. Als de ambtenaren bellen met een eerlijke en nieuwsgierige houding, actief luistert en doorvraagt, kom komen ze er vaak snel achter wat er precies aan de hand is. Zo kunnen zij dure en tijdrovende juridische procedures voorkomen.

Wat kan een overheidsorganisatie concreet doen?
Zet de informele aanpak in
Implementeer de informele aanpak van Wob-verzoeken
Stel de gebruiker centraal: informatie op maat

Wat is Open Aanpak?

Open Aanpak = Een overheidsorganisatie die samenwerkt en open staat voor nieuwe en onverwachte invalshoeken.

Een Open Aanpak leidt tot beter onderbouwd en genuanceerder beleid en slimme oplossingen. Uiteindelijk sluit het beleid beter aan op de wensen van de samenleving. Met een Open Aanpak kunnen overheden een goed resultaat voor alle partijen bereiken. Als zij vóór de besluitvorming goed luisteren naar mensen en hen begrijpelijk informeert, kun zij rekenen op meer begrip en betere interne processen. Een best practice is de gemeente Tilburg met MijnWOZ. Via MijnWOZ geeft de gemeente inzicht in de opbouw van de WOZ-waarde van huizen. Inwoners kunnen hier hun gegevens controleren, huizen vergelijken en wijzigingen doorgeven. Resultaat: betrokken inwoners en een efficiënt proces bij de gemeente. Met veel minder bezwaarschriften.

Wat kan een overheidsorganisatie concreet doen?
Breng maatschappelijke partners en initiatiefnemers in beeld
Maak verwachtingen helder bij burgerparticipatie
Maak verwachtingen helder bij overheidsparticipatie

Wat is Open Data?

Open Data = Een overheidsorganisatie die Open Data levert en hierdoor betere digitale diensten en nieuwe digitale toepassingen laat ontstaan. Open Data zijn kosteloos, rechtenvrij, openbaar en machineleesbaar.

Steeds meer overheidsorganisaties kiezen er voor om data kosteloos, rechtenvrij, openbaar, machineleesbaar en liefst ook volgens open standaarden beschikbaar te stellen om nieuwe ontwikkelingen mogelijk te maken. Of omdat een gemeente, provincie of waterschap simpelweg transparant wil zijn. Open Data zijn immers op kosten van de burger verzameld, en moeten dus ook voor hún doelen beschikbaar zijn. Of om maatschappelijke en economische activiteit te stimuleren. Eén van de vele voorbeelden is OmgevingsAlert, een toepassing die inwoners vertelt waar in hun omgeving een verbouwing of een wegopbreking plaats zal vinden. Vinden wij dat alles dan maar roekeloos ‘open’ gemaakt moet worden? Nee, natuurlijk niet. Zaken als privacy en (staats)veiligheid verdienen bescherming.

Wat kan een overheidsorganisatie concreet doen?
Inventariseer welke data jouw organisatie heeft
Beoordeel welke data ‘open’ mag
Publiceer!

Wat is Open Verantwoording?

Open Verantwoording = Een Overheidsorganisatie die openheid van zaken geeft, bijvoorbeeld door het kasboek openbaar te maken.

Mensen willen weten wat de overheid doet. Bijvoorbeeld wat er met hun belastinggeld gebeurt en hoe ze dit kunnen veranderen. Als overheidsorganisaties de inkomsten en uitgaven actief openbaar maken, zien burgers waaraan hun geld wordt besteed en kunnen ze meedenken over alternatieven. En in het concrete voorbeeld van watdoetHengelo is ook heel helder benoemd wat de gemeente anders kan doen.

Wat kan een overheidsorganisatie concreet doen?
Breng in beeld welke informatiecategorieën je hebt en of je die openbaar gaat maken
Maak één of meer informatiecategorieën actief openbaar
Maak Open Raadsinformatie beschikbaar

Probeer, leer en zorg dat je stap voor stap verder komt

Heb jij een heel andere definitie van Open Overheid? Zijn we in onze definitie te soepel of juist te streng? Wil je jouw ervaringen, positief én negatief, met ons delen? Dat stellen we op prijs, neem gerust contact met ons op.