In gesprek over openbaarheid op EUPAN Summer School

Wat houdt de EUPAN Summer School in?

“EUPAN staat voor de European Public Administration Network. Het is een informeel netwerk tussen de lidstaten van de Europese Unie en de Europese Commissie, gericht op internationale kennisuitwisseling over openbaar bestuur. Het voorzitterschap van de EUPAN rouleert elk half jaar, gelijk met dat van de Europese Unie. Nu was de beurt aan Spanje. De voorzitter heeft de mogelijkheid om een Summer School te organiseren, ook al is de zomer al lang en breed voorbij. Tijdens de Summer School wordt kennis uitgewisseld over een specifiek thema. Dit keer was dat open overheid.

Tijdens de Summer School werden verschillende workshops georganiseerd waar deelnemende landen hun ervaringen over open overheid delen en gezamenlijk discussiëren over actuele uitdagingen en best practices. Onder andere Spanje, Nederland, België, Denemarken, Finland, Estland, België en Malta deden mee.”

Waarom was Nederland aanwezig?

“Vanuit het ministerie van BZK is Nederland nauw betrokken bij het EUPAN-netwerk. Sinds de inwerkingtreding van de Wet open overheid (Woo) heeft Nederland bovendien grote stappen gezet op het gebied van openheid en transparantie. Er wordt rijksbreed hard gewerkt aan onder andere de verbetering van toegang tot informatie, meer actieve openbaarmaking en een verbeterde informatiehuishouding. Als vertegenwoordiger van het Programma Open Overheid was ik daarom uitgenodigd om deel te nemen aan deze Summer School met als thema open overheid. Tijdens deze bijeenkomst wilden we onze resultaten delen en vertellen waar we naartoe werken. Hiermee laten we ook zien dat Nederland zich committeert aan het bevorderen van een open overheid.

Daarnaast zijn we ook benieuwd hoe andere landen omgaan met openbaarheid en transparantie. Welke technische en beleidsoplossingen zij hebben voor het bevorderen van actieve openbaarmaking, openbaarmaking op verzoek en informatiehuishouding. En hoe zij een transparante werkcultuur binnen overheidsorganisaties bevorderen. Deze inzichten kunnen wij vervolgens gebruiken om het openbaarheid en transparantie in Nederland weer een stap verder te brengen.”

Met welke verwachtingen ging je naar EUPAN Summerschool?

“Onze deelname aan de Summer School bood ons de uitgelegen kans om verschillende Europese landen te bevragen over hun ervaringen met open overheid. Vorig jaar hebben we een internationaal rechtsvergelijkend onderzoek gedaan naar openbaarheidswetgeving en hebben we ook enkele (digitale) werkbezoeken gebracht aan Denemarken, Finland, Estland, Letland en Noorwegen om inzichten te verkrijgen over hoe open overheid in andere landen is vormgegeven. Hierdoor hebben we al interessante bevindingen kunnen opdoen. Tegelijkertijd zijn er ook landen die niet zijn opgenomen in bijvoorbeeld het rechtsvergelijkend onderzoek, waarvan we toch kunnen leren. Bovendien hebben we tijdens de werkbezoeken gemerkt dat juist tijdens informele uitwisselingen als deze interessante inzichten over de praktijk van open overheid naar voren komen.”

Kun je iets vertellen over ‘open overheid’ in andere landen?

“Twee voorbeelden. Finland staat bekend om hun brede open overheid strategie. Zij hebben een langetermijnvisie en kernprioriteiten voor een open overheid geformuleerd, waarin verschillende elementen van openheid, zoals toegang tot informatie, inclusieve communicatie en participatie, samenkomen. Dialoog met de samenleving is een belangrijk onderdeel van de Finse cultuur. Hun doel is om open overheid als norm toe te passen op diverse beleidsterreinen.

Een open cultuur hoort ook bij Estland. Zij staan bekend om hun digitale toepassingen om een open overheid te realiseren, en worden daarom soms ook wel 'E-stonia' genoemd. Tijdens de Summer School hebben ze enkele van deze digitale toepassingen gedemonstreerd. Ze hebben bijvoorbeeld een website ontwikkeld, waarop iedereen kan inloggen met een soort DigiD. Vervolgens kan je precies zien wanneer de overheid op welk moment welke informatie van jou heeft opgezocht. Dit is een mooi praktisch voorbeeld van hoe de overheid inwoners kan helpen om grip te krijgen op hun eigen informatie.”

Je hebt een workshop over actieve openbaarmaking begeleid. Hoe was dat?

“De Woo is bijzonder in een internationale context, omdat het een wettelijke basis biedt voor actieve openbaarmaking. Naast de algemene verplichting voor bestuursorganen om meer informatie actief openbaar te maken, specificeert de Woo ook 17 informatiecategorieën die op termijn verplicht openbaar moeten worden gemaakt. Nederland werd in dit kader uitgenodigd om tijdens de EUPAN Summer School een presentatie te geven over actieve openbaarmaking, gevolgd door het modereren van een workshop waarin ook Finland en Spanje hun best practices presenteerden.

Andere landen toonden veel interesse in de Woo. Ze beschouwen de Woo als een breed wettelijk kader waarin in beginsel veel informatie openbaar kan worden gemaakt. In Estland hebben ze het daarom wel eens over ‘Going Dutch’ in de context van openbaarmaking. De actieve openbaarmaking van beslisnota's bij Kamerstukken werd in dit verband ook gezien als best practice. Natuurlijk werd ook gesproken over de Woo-index, onze huidige technische oplossing om de actieve openbaarmaking van informatie door verschillende bestuursorganen te centraliseren.

In de presentatie hebben we ook uitdagingen benoemd die we tegenkomen bij de uitvoering van de Woo, zoals de uitwerking van de 17 informatiecategorieën. Daarnaast was er onder de landen veel erkenning voor de uitdaging om inzicht te krijgen in de informatiebehoeften van de samenleving. Dit is een belangrijke overweging voor overheden om ook dié informatie actief openbaar te maken waar inwoners behoefte aan hebben. Om die reden hebben we in het Actieplan Open Overheid 2023-2027 ook een onderzoek opgenomen van IMI naar informatiebehoeften en -protocollen."

Hoe gaan andere landen om met actieve openbaarmaking?

“Naast Nederland vertelden Finland en Spanje ook over actieve openbaarmaking in hun land. Finland heeft geen wettelijke verplichting tot actieve openbaarmaking, maar het is wel onderdeel van hun transparantiebeleid. Interactie tussen overheid en inwoners vinden zij heel belangrijk. Daarom richten ze zich op inclusieve communicatie van overheidsinformatie. Ze presenteerden een voorbeeld van een overheidsbudgetwebsite waarop zij inspraak organiseerden. Actieve openbaarmaking heeft daar tot doel inwoners goed te informeren en participatie te bevorderen.

Spanje werkt momenteel aan een nieuwe transparantiewet. In hun huidige wettelijke kader is wel een algemene verplichting tot actieve openbaarmaking opgenomen. Ze toonden een website genaamd de 'Transparency portal'. Dit is een platform vergelijkbaar met de Woo-index, waarop de actieve openbaarmaking van overheidsinformatie door bestuursorganen wordt gecentraliseerd. Momenteel ligt de focus op de toegankelijkheid van deze website en het gebruik van eenvoudige taal. Door middel van een enquête onder gebruikers ontdekten ze namelijk dat de taal op de website te ingewikkeld was. Daarnaast ontwikkelt Spanje momenteel een op het web gebaseerde zelfevaluatie voor bestuursorganen om bij te houden in hoeverre zij actief openbaar maken.

Het was heel waardevol om tijdens de EUPAN Summer School ervaringen uit te wisselen met verschillende Europese landen over actieve openbaarmaking. Elk land gaat hier op zijn eigen manier mee om, en op die manier kunnen we leren van elkaars uitdagingen en goede voorbeelden. Het programma Open Overheid werkt momenteel hard aan het verbeteren van het Nederlandse openbaarheidsstelsel en neemt deze nieuwe inzichten ook daarin mee."