Nieuwsduiding van een adviseur openbaarheid
Robert Runia is adviseur openbaarheid bij het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV). In het I-zine van de ministeries van EZK/LNV vertelt hij over zijn werk en het belang openbaarmaking en transparantie.
Voordat we de materie induiken, wat doe je eigenlijk als adviseur openbaarheid?
Ik adviseer het ministerie over publicitaire vraagstukken. Denk bijvoorbeeld aan Woo-verzoeken. Die zijn soms best complex. Daarbij wil je er in de eerste plaats voor zorgen dat de waarheid boven tafel komt. Tegelijkertijd moet je ook rekening houden met de politiek-sensitieve kant. Zo kan het zinvol zijn om een bepaalde ambtenaar van te voren in te lichten dat er mogelijk gevoelige informatie naar buiten gaat. Verder adviseer ik ook op andere vlakken. Zo publiceert de minister elke week de ‘openbare agenda’. Daarin geef ik dan mijn advies op wat én hoe het naar buiten gaat.
Daar hoort bij dat je kunt sparren met collega’s en ideeën toetst. We moeten voorkomen dat ambtenaren niks meer op schrift durven te zetten.
Hoe scoort Nederland op het gebied van transparantie?
We scoren redelijk goed. Ik zou zeggen net onder de Europese top. De Scandinavische landen zijn nog wat transparanter dan wij. Zo geeft GRECO (De Groep van Staten tegen Corruptie) onder andere aan dat Nederland de lobby werking nog wat transparanter kan maken. Als antwoord daarop hebben we alle agenda’s van de bewindspersonen openbaar gemaakt. Je kan gewoon inzien wanneer en met wie ze afspraken hebben staan.
Waar ligt in jouw ogen de grens van transparantie?
Ja, dat is een goede vraag, daarvoor moet je namelijk altijd een afweging maken. Zo willen we enerzijds dat de overheid transparant handelt. Tegelijkertijd is het belangrijk om de persoonlijke levenssfeer van een individu te verdedigen. Mijns inziens kan je als ambtenaar goed werk leveren, als je vrij kunt nadenken. Daar hoort bij dat je kunt sparren met collega’s en ideeën toetst. Als we een dergelijk klimaat willen verdedigen, kun je je afvragen of je al het communicatieverkeer tussen ambtenaren openbaar moet maken. We moeten voorkomen dat ambtenaren niks meer op schrift durven te zetten.
Vooral het toevoegen van de datum aan je bestandstitel gaat je kopzorgen besparen.
Toch is de roep om transparantie vanuit de maatschappij groeiende, hoe kijk jij daarnaar?
Dat is in de basis een goede zaak, dat hoort bij een gezonde democratie. Ik denk dat de Toeslagenaffaire daar een belangrijke rol in heeft gespeeld. Sindsdien is er ook wel wat veranderd. Vroeger lakten we veel meer onderdelen zwart bij Woo-verzoeken. Dat is nu een stuk minder. En ik denk dat het past bij de verantwoordelijke rol die we als overheid hebben. We mogen best meer uitdragen wat we doen voor Nederland. Daarin kunnen we de burger pro-actiever meenemen.
Hoe lees jij de verkiezingsuitslag?
De uitslag geeft duidelijk aan dat Nederland iets nieuws wil. De partij van Pieter Omtzigt (NSC) is een duidelijke voorvechter van transparantie. We moeten nog maar afwachten of hij in een coalitie komt, maar vanuit mijn vakgebied vind ik dat geluid in ieder geval bemoedigend. In het partijprogramma van de PVV zie je niks terug over transparantie of Woo-verzoeken, dus daar valt weinig zinnigs over te zeggen. De VVD is doorgaans een partij die het belang van openbaarheid onderschrijft. Maar goed, ook hun rol in een toekomstige regering is nog onduidelijk.
Wat is de rol van EZK-LNV in het waarborgen van transparantie?
We hebben als ministerie uiteraard een grote verplichting. We moeten voldoen aan de wet, maar ik vind dat we nog wel een stapje extra kunnen zetten. Tot op heden hebben we vooral een reactieve rol aangenomen als het gaat om transparantie. We ontvangen een Woo-verzoek en daar gaan we vervolgens zo goed mogelijk mee om. Maar ik denk dat we best wat pro-actiever mogen zijn. Dat is ook nodig om het vertrouwen van de burger (terug) te winnen. Een mooi voorbeeld vind ik de landbouwonderhandelingen. Een akkoord is er weliswaar niet gekomen, maar alle documenten in relatie tot die onderhandelingen zijn wel actief gepubliceerd. En je merkt direct dat het door journalisten, burgers en boeren wordt gewaardeerd. Ik verwacht dat we die richting van pro-activiteit ook opgaan.
En heb je tot slot nog een relevante tip voor de lezer?
Jazeker, ik heb een hele simpele tip. Sla je bestanden op met ‘titel + datum’. De meesten van ons zullen ooit met een Woo-verzoek te maken krijgen. En je maakt je leven een heel stuk makkelijker als je belangrijke documenten snel kunt terugvinden. Vooral het toevoegen van de datum aan je bestandstitel gaat je kopzorgen besparen.
Dit artikel staat in I-zine nummer 4 van het ministerie van Economische Zaken, gepubliceerd op 11 december 2023