Update #2 Actieplan Open Overheid 2023 - 2027

1. Grip op eigen gegevens

Actiehouder: Waag Futurelab
In samenwerking met: Ministerie van BZK, Maatschappelijke coalitie Over Informatie Gesproken
Looptijd: september 2023 - december 2023

Het onderzoek door de Waag Futurelab naar regie op data (actielijn 1) is gestart. Het doel van dit onderzoek is het inventariseren van beschikbare methoden om burgers meer controle te geven over hun gegevens. We zijn geïnteresseerd in zowel technische instrumenten als data governance benaderingen (ethische principes en richtlijnen en de integratie daarvan in de sociale organisatie rond beheer van data) die burgers in staat stellen om de regie over hun data te nemen. Als resultaat zal worden opgeleverd:

• Een infographic die inzicht geeft in verschillende benaderingen van gegevensbeheer, waarvan burgers gebruik kunnen maken;
• Een rapport dat (a) de beschikbare methoden om controle over gegevens te krijgen beschrijft, zoals vermeld in beleidsrapporten, websites en artikelen, en (b) de ervaringen met deze methoden beschrijft, en het potentieel om burgers meer greep te geven op data, gebaseerd op geselecteerde casussen.

De verwachting is dat het onderzoek begin april gereed is.

2. Openbaarheidscentrum Amsterdam

Actiehouder: Gemeente Amsterdam
In samenwerking met: Open State Foundation

We geven op dit moment verder vorm aan het team. Het virtuele openbaarheidscentrum Open Amsterdam - Open Overheid - WOO wordt doorontwikkeld. Om te onderzoeken hoe we de Amsterdammer goed kunnen betrekken bij het ontwerp en de ideeën van het openbaarheidscentrum hebben we in het vierde kwartaal het symposium 'Open deuren! Een open gemeente voor alle Amsterdammers' georganiseerd. Het was een groot succes en we kijken terug op een mooie, leerzame en interessante middag. Grote opkomst, interessante visies vanuit de sprekers en panelleden, en veel interactie met het publiek. Binnen de gemeente Amsterdam, maar ook bij andere organisaties die vertegenwoordigd waren die middag.

3. FAIR Woo dossiers

Actiehouder: Universiteit van Amsterdam
In samenwerking met: Ministerie van BZK, Rijksprogramma voor Duurzaam Digitale Informatiehuishouding (RDDI), VNG, IPO, Waterschappen, IMI, Open State Foundation, Nationaal Archief, Open webconcept
Looptijd: september 2023 - december 2024

We hebben de FAIRscore methode toegepast op beslisnota’s en meer dan 1 miljoen bladzijden aan Woo-dossiers. Dit laat enorme verschillen tussen de ministeries zien en ook mooie mogelijkheden tot verbetering. We zijn begonnen met toegankelijkheid van overheidsinformatie volgens de WCAG-normen, en werken aan software om ontoegankelijke PDF’s om te zetten in toegankelijke HTML en PDF zonder verlies aan informatie en betekenisvolle opmaak. We hebben laksoftware ontwikkeld die zowel bewezen veilig is als toegankelijke PDF’s na het lakken gewoon toegankelijk houdt. We hebben de analyse over doorlooptijden in de Ondragelijk Traag en Matglas rapporten geautomatiseerd en die nu toegepast op de Woo-dossiers van 2023. Het bereik van Woogle is enorm toegenomen, van 1 miljoen pagina’s eind 2022, tot 6.5 miljoen een jaar later. Disseminatie over het belang van FAIR Woo-dossiers ging via een lezing tijdens de Grip op Informatie week van de VNG, een open donderdag sessie op het Nationaal Archief, en een publicatie in het Nederlands Juristen Blad.

4. Open standaarden

Actiehouder: Forum Standaardisatie
In samenwerking met: Overheidsbreed Beleidsoverleg Digitale Overheid (OBDO)
Looptijd: september 2023 - november 2027

Monitor Open Standaarden

Monitor Open Standaarden 2022 is klaar en te vinden op de website van het Forum Standaardisatie.

De Monitor Open Standaarden 2023 is bijna klaar. Het concept staat voor de vergadering van het Forum Standaardisatie is vanaf december 2023 te vinden bij de vergaderstukken van het Forum Standaardisatie. 

Meting Internet en Veiligheidsstandaarden (IV-meting)

De laatste IV- meting van medio 2023 staat hier: Meting Informatieveiligheidstandaarden | Forum Standaardisatie

Staatssecretaris Van Huffelen stuurde op 22 december 2023 een brief aan de Tweede Kamer. In deze brief wordt melding gemaakt van de Monitor Open Standaarden en de laatste IV-meting. 

Evenement(en) open overheid en open technologie

Tijdens het ECP Jaarfestival op 16 november 2023 organiseerde Forum Standaardisatie in samenwerking met de Open State Foundation en het programma Open Overheid een learning table over de balans tussen openheid en geslotenheid.

Het volgende evenement staat gepland op 6 juni 2024 tijdens het GovTech Day  van iBestuur. Het plan is om een panelgesprek te voeren over de diverse perspectieven op openheid als het gaat over de inrichting van overheidsvoorzieningen.

5. Meerjarenplan Openbaarheid en Informatiehuishouding

Actiehouder: Ministerie van BZK
In samenwerking met: Rijksoverheid en medeoverheden
Looptijd: september 2023

Het Meerjarenplan Openbaarheid en Informatiehuishouding beschrijft hoe de Rijksoverheid haar digitale overheidsinformatie duurzaam toegankelijk gaat maken, zodat deze beter vindbaar en doorzoekbaar is. Het bevat zowel een langetermijnvisie als concrete stappen die op korte termijn worden gezet.

Het Meerjarenplan is in december 2023 samen met de plannen van de medeoverheden naar de Eerste en Tweede Kamer gestuurd. Het Adviescollege Openbaarheid en Informatiehuishouding (ACOI) komt voorjaar 2024 met een advies over het meerjarenplan.

6. Informatiepositie van burgers in geschillen met de overheid

Actiehouder: Universiteit Leiden
In samenwerking met: Ministerie van JenV, Ministerie van BZK, IMI
Looptijd: oktober 2023 - juni 2024

Het eerste deel van het project bestaat uit het in kaart brengen van (juridische) literatuur en jurisprudentie over knelpunten die bestaan in de informatiepositie van burgers in het bestuursprocesrecht. De gevonden literatuur en jurisprudentie wordt thans geanalyseerd.

7. Open Parlement

Actiehouder: ProDemos
In samenwerking met: relevante partners

In het vierde kwartaal van 2023 was ProDemos vooral druk met de Tweede Kamerverkiezing. Alhoewel we deze verkiezing niet hadden gepland, hebben we een groot aantal activiteiten uitgevoerd, waarbij we veel mensen, in veel gevallen recordaantallen, hebben kunnen bereiken.

De StemWijzer is bij deze verkiezing 9,1 miljoen keer ingevuld; onze stemhulp speciaal voor jongeren, YoungVoice, 263.847 keer; onze stemhulp die kijkt naar het stemgedrag van de partijen in het verleden, de StemmenTracker, 179.746 keer.

Bij de Scholierenverkiezingen bracht een recordaantal van bijna 144.000 vo-scholieren en mbo-studenten hun stem uit. Zo worden jongeren op een toegankelijke manier betrokken bij de verkiezingen en ervaren ze het stemproces. Op zeven mbo-instellingen organiseerden we een verkiezingsfestival met in totaal 2.877 mbo-studenten.

We verspreidden 195.181 verkiezingskranten in gewone taal, voor mensen die moeite hebben met lezen en schrijven en 39.372 verkiezingskranten voor mensen met een licht verstandelijke beperking. Met verschillende andere Stem jij ook?-projecten bereikten we ook nog eens 71.711 mensen met een licht verstandelijke beperking.

Er schoven 1.387 deelnemers aan bij de 61 verkiezingsbijeenkomsten die we in bibliotheken en met maatschappelijke organisaties hebben georganiseerd.

In aanloop naar de verkiezingen gaf ProDemos op scholen speciale gastlessen over de verkiezingen. Naast deze zijn er ook reguliere gastlessen uitgevoerd. We bereikten met de gastlessen ruim 9.000 mbo-studenten (waarmee het totaal in 2023 op bijna 19.000 komt) en bijna 7.500 vo-scholieren (waarmee het totaal in 2023 op ongeveer 12.000 komt).

Los van de verkiezingen hebben in heel 2023 in totaal ca 91.000 scholieren en studenten, waaronder ca 11.000 mbo-studenten, een bezoek gebracht aan politiek Den Haag en deelgenomen aan het educatief programma van ProDemos.

Het Bezoekerscentrum van ProDemos heeft in diezelfde periode ruim 17.000 bezoekers mogen rondleiden. Met familierondleidingen verlagen we de drempel voor mensen die niet uit zichzelf een grote interesse hebben voor politiek.

8. Burgerparticipatie versterken met digitale tools

Actiehouder: Ministerie van BZK
In samenwerking met: ICTU
Looptijd: september 2023 - december 2025

Het platform waaraan we werken is technisch gereed is en er lopen interne technische pilots, als voorbereiding op openbare pilots. 

9. Invoeringstoets Woo

Actiehouder: Ministerie van BZK
In samenwerking met: Andere ministeries, bestuursorganen en medeoverheden, Adviescollege Openbaarheid & Informatiehuishouding (ACOI), de Regeringscommissaris Informatiehuishouding, Hoge Colleges van Staat, en Woo-verzoekers

De Woo-invoeringstoets is in het laatste kwartaal van 2023 opgeleverd en naar de Kamer gestuurd. Met dit onderzoek zijn knelpunten en best practices in kaart gebracht die gebruikers en uitvoerders van de Woo een jaar na inwerkingtreding ervaren. Een extern onderzoeksbureau, SEO Economisch Onderzoek, heeft de invoeringstoets uitgevoerd onder begeleiding van een breed samengestelde begeleidingscommissie, bestaande uit leden vanuit de wetenschap (voorzitter), de journalistiek, maatschappelijke organisaties, de medeoverheden en het Rijk. Naast de inventarisatiestudie naar knelpunten heeft het onderzoeksbureau verschillende aanbevelingen geformuleerd gericht op de wettelijke grondslag en op verbetering van het Woo-proces. Het Adviescollege openbaarheid en informatiehuishouding (ACOI) en de Regeringscommissaris Informatiehuishouding zijn nu gevraagd om te reflecteren op de uitkomsten en aanbevelingen van de Woo-invoeringstoets en te komen met een advies om de knelpunten rondom openbaarmaking op verzoek te verbeteren (verwacht eerste kwartaal 2024). Op deze adviezen zal in de eerste helft van 2024 een kabinetsreactie volgen waarin maatregelen en besluiten worden aangekondigd om de toegang tot overheidsinformatie te verbeteren en versnellen en tegelijkertijd de uitvoeringslast voor bestuursorganen te verminderen.

Zie voor de Kamerbrief en het rapport Kamerbrief bij Woo-invoeringstoets en Eindrapportage Woo-pilots | Kamerstuk | Rijksoverheid.nl

10. Jaarrapportage Bedrijfsvoering Rijk

Actiehouder: Ministerie van BZK
In samenwerking met: Andere ministeries
Looptijd: jaarlijks vanaf 2023

In 2023 werd voor het eerst gerapporteerd in de Jaarrapportage Bedrijfsvoering Rijk (JBR) over de afhandeling van informatieverzoeken op grond van de Wet openbaarheid van bestuur (tot 1 mei 2022) en de Wet open overheid (vanaf 1 mei 2022). Door middel van deze rapportage laat de Rijksoverheid onder andere zien hoeveel verzoeken er per ministerie binnenkomen en of deze zijn afgehandeld binnen de vastgestelde termijnen. Dit geeft iedereen inzicht in de afhandeling van informatieverzoeken bij de Rijksoverheid. Deze rapportage zal jaarlijks onderdeel zijn van de JBR.
 

11. Open data

Actiehouder: Ministerie van BZK
In samenwerking met: VNG, Geonovum, Interbestuurlijke Datastrategie (IBDS)
Looptijd: september 2023 - december 2027

Er is een start gemaakt met de update van een handreiking die partijen helpt bij het beschikbaar maken van open data voor hergebruik. Voornemen is om deze update uiterlijk in het tweede kwartaal van 2024 te publiceren. Het voorstel voor de Wet implementatie Open datarichtlijn ligt op dit moment in de Tweede Kamer. De commissiefase is door de Commissie Digitale Zaken inmiddels afgerond. Plenaire behandeling wordt verwacht in het eerste kwartaal van 2024. Met betrekking tot de impactanalyses voor de Europese High Value Datasets-uitvoeringsverordening, vindt in januari 2024 een kennissessie plaats voor de stakeholders die mogelijk beschikken over datasets binnen de categorie milieu- en aardobservatie (en dan in het bijzonder de verschillende milieurichtlijnen).

12. Open Source Program Office

Actiehouder: Ministerie van BZK
In samenwerking met: Belastingdienst, VNG, Provincie Zuid Holland, Kadaster, Alliander, NL Net, SIDN Fonds, Open State Foundation, Public Spaces, Foundation for Public Code
Looptijd: januari 2024 - december 2027

Sinds 1 augustus is er een Kwartiermaker OSPO begonnen bij het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Het belangrijkste doel van de OSPO is om interne blokkades en knelpunten rondom open source weg te nemen. Daarnaast zal samenwerking worden gezocht met andere OSPO’s, overheden, bedrijven en ontwikkelaars.

BZK publiceert al vele projecten open source zoals de LinkeXtractor, de software die verbindingen legt tussen wetten en uitspraken, de publieke EDI-Wallet, en nieuwe AI-experimenten. Daarnaast maken veel projecten nu de stap naar open source of worden nieuwe projecten als open source begonnen.

13. Open inkoop

Actiehouder: Ministerie van BZK
In samenwerking met: Andere ministeries, Inkoopuitvoeringscentra van het Rijk (IUC’s), Open State Foundation, Open Contracting Partnership (OCP)
Looptijd: januari 2024 - januari 2026

Na de lancering van Zakendoenmethetrijk.nl is de website in acht maanden tijd bijna 50.000 keer bezocht. Dat is een redelijk goed resultaat voor een onderwerp van de Rijksoverheid. Een kleine meerderheid (52 procent) is tevreden met de verstrekte informatie, maar dit ligt lager dan het streefcijfer van 70 procent. Onderzoek naar de bezoekgegevens is bezig om na te gaan wat de mogelijkheden zijn om het streefcijfer te halen. In de tussentijd wordt verder gewerkt aan het vervolmaken van de informatie. Inmiddels zijn negen van de tweeëntwintig categorieplannen openbaar gemaakt en zullen drie plannen binnenkort worden gepubliceerd. Aan de overige tien plannen wordt nog gewerkt, na vaststelling van deze plannen volgt publicatie. Tegelijkertijd wordt de inhoud op de website voortdurend geactualiseerd en wordt gewerkt aan een betere toegankelijkheid van de beschikbare informatie.

Winnaar App Challenge Open Inkoop bekend!

“AI Tenderportaal” is de winnaar van de App Challenge. Op 14 maart 2024 heeft de jury van de App Challenge Open Inkoop de ingediende voorstellenmet met de deelnemers besproken en haar oordeel gevormd.

De jury bestond uit: André Weimar, Chief Procurement Officer Rijk, Serv Wiemers, Directeur Open State Foundation en Peter Specker, Manager Inkoopinformatie Rijk. 

In het voorstel van “AI Tenderportaal” zag de jury dat kerncriteria uit Rijksaanbestedingen op een goede en duidelijke wijze onder de aandacht worden gebracht van potentiële leveranciers, met specifieke aandacht voor de kleinere bedrijven. Dit draagt bij aan Inkopen Met Impact door het Rijk. Hun voorgestelde app heeft de potentie om voor meerdere doelgroepen nuttig te zijn. Mede doordat het een low/no-code systeem is, waardoor het dashboard makkelijk is aan te passen. Door het gebruik van AI biedt de app aan de gebruikers mogelijkheden voor interactie over de data

Hoe nu verder?

OSF, BZK en AI Tenderportaal gaan het winnende ontwerp nu omzetten in een werkende applicatie voor alle doelgroepen. Daarna volgt een openbare, waarschijnlijk online, bijeenkomst waarin de app zal worden gepresenteerd. Dat zal kort voor de zomervakanties zijn. Meer informatie is te vinden op www.zakendoenmethetrijk.nl.

14. Onderzoek naar informatiebehoeften en -protocollen

Actiehouder: Instituut Maatschappelijke Innovatie (IMI)
In samenwerking met: Ministerie van BZK, VNG, Maatschappelijke coalitie Over Informatie Gesproken, Open State Foundation, NVJ, NVOJ, Universiteit Leiden
Looptijd: maart 2024 - december 2024

Aan welke overheidsinformatie hebben burgers behoefte? Waar zijn journalisten met name in geïnteresseerd? Zijn er rode draden te ontdekken in Woo-verzoeken? Naar deze vragen is nog maar betrekkelijk weinig onderzoek gedaan. In dit actiepunt wordt onderzoek gedaan naar de informatiebehoeften van de samenleving. Daarbij wordt ook gekeken naar de bruikbaarheid van informatieprotocollen. Door een beter begrip van de informatiebehoeften kan de overheid richtlijnen opstellen voor het actief openbaar maken van specifieke informatie.

Met het ministerie van BZK zijn enkele gesprekken gevoerd over de opzet en aanpak van het onderzoek. Ook staat een afspraak met Populytics op de rol waarbij lessen worden getrokken uit de aanpak die zij gehanteerd hebben. Op dit moment wordt gewerkt aan een eerste scan van informatiebehoeften op basis van een analyse van Woo-verzoeken bij verschillende ministeries.

15. Maatschappelijke baten van transparantie

Actiehouder: Instituut Maatschappelijke Innovatie (IMI)
In samenwerking met: Ministerie van BZK, Nationaal Archief, VNG, RDDI, Open State Foundation, NVJ, NVOJ, Universiteit Utrecht, Universiteit Leiden
Looptijd: maart 2024 - december 2024

Er is de laatste jaren onderzoek gedaan naar de kosten van openbaarheid, maar er is minder aandacht besteed aan de maatschappelijke effecten en voordelen ervan. In het kader van discussies over transparantie van overheidsinformatie is het belangrijk om meer inzicht te krijgen in de baten van openbaarheid.

Inmiddels staat een overleg gepland met het Nationaal Archief over de manier waarop het onderzoek vorm kan krijgen. Daarnaast is een eerste inventarisatie gaande van mogelijk interessante Woo-verzoeken op basis van een media-analyse.

16. Professionalisering van participatie

Actiehouders: Ministerie van IenW
In samenwerking met: Ministerie van BZK, Erasmus Universiteit Rotterdam, Hanze Hogeschool Groningen

Op 8 januari heeft het Kennisknooppunt Participatie de tweede Nationale Kennisagenda Participatie gepresenteerd. Het doel van de Kennisagenda Participatie 2024 is het stimuleren van praktijkgericht onderzoek op het gebeid van participatie in het fysieke domein. 

De kennisagenda is geschreven door een samenwerkingsverband van de Hanzehogeschool Groningen, de Erasmus Universiteit Rotterdam, het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. 

In het voorjaar van 2024 zal deze kennisagenda worden voorgelegd aan een aantal belanghebbenden en experts. In het tweede kwartaal van 2024 zal de Kennisagenda 2024 versie 2.0 verschijnen. In het najaar van 2024 organiseert het Kennisknooppunt, samen met de andere partijen weer een bijeenkomst. 

17. Gids Ambtelijk Vakmanschap

Actiehouder: Ministerie van BZK
In samenwerking met: Voorlichtingsraad
Looptijd: oktober 2023 - december 2024

De Rijksoverheid beweegt steeds meer naar een open cultuur. Dit vraagt om een duurzame gedrags- en cultuurverandering in hoe ambtenaren omgaan met informatie. Grenzeloos Samenwerken/Ambtelijk Vakmanschap en Dialoog en Ethiek ondersteunen en versterken deze beweging door onder meer:

• De Gids Ambtelijk Vakmanschap, waarin principes en waarden als openheid, navolgbaarheid en transparant werken betekenis krijgen en worden aangevuld met voorbeelden en handelingsperspectief. De gids biedt inspiratie en kan helpen bij het maken van afwegingen in je dagelijks handelen. Meer informatie via: De Gids Ambtelijk Vakmanschap | Ambtelijk vakmanschap | Grenzeloos Samenwerken
• In gesprekken ambtelijk vakmanschap gaan rijksambtenaren met elkaar in gesprek over wat een waarde of principe betekent in de eigen praktijk. Openbaarheid, verantwoording en transparant werken zijn hierin steeds terugkerende thema’s.
• De bestaande werkvorm Beelden van Goed Werk bevordert het groepsleren vanuit individuele casuïstiek. Thema’s rond Open Overheid worden momenteel uitgewerkt.

Samen met programma Open Overheid zijn de voorbereidingen getroffen voor verdiepende en gerichte gesprekken te voeren op open en transparant werken, waarin bijvoorbeeld het dilemma uit de vernieuwde ambtseed met elkaar bespreken. “Ik ga zorgvuldig om met informatie. Ik draag bij aan een open overheid en weet ook dat ik vertrouwelijke informatie geheim moet houden.”